Торыбек жайлы айтқан өз әңгімесінен әсерленген Байрам жігіттермен қош айтыса көлігіне келді. Осы сәтте машина тұрған жердегі күл-қоқысты мекендеп, жол торыған шайтандар бейтаныс пенденің иығындағы «бауырларын» көріп қалды да, бәрі қауымдаса кетіп, олардың қатары еселене өсті. Сөйтіп, азғырушы әзәзілдер Байраммен ілесе аппақ машинаның ішіне еркін еніп, мәз-мейрам жайғасып алды. Тек кәрі ібіліс қана Байрамнан тосын соққы алып қалам-ау деген қауіппен сақтанумен болды. Бірақ ол сәлден кейін Байрамның үстінен өзіне жағымды иісті сезіп, рахаттанып қалды. Бойындағы үрейі ізім-ғайым жоғалды.
Байрамның басына, желкесіне мініп алған шайтандар аз-кем кеңесе келіп, өздеріне кәрі ібілісті бастық сайлап алды. Іле мынадай ұйғарымға тоқтасты: «Уақыт өткізбей, жылдам қимылдамаса мына пенденің кір шала бастаған жүрегі кенеттен бүлік шығарып, тазаруға ұмтылса ырық бермей кетеді. Сондықтан бірлесе отырып, тез әрекетке көшу керек».
Көлігін орнынан қозғай бергенде Байрамның аздап басы ауырғандай болды. Бірақ оны елең қылмай, қаланы бетке ала бергенде әлгі жігіттердің айтқан сөздері санасында қайта-қайта жаңғырып, Торыбек жайлы жағымды ойы бөліне берді. Ішкі дүниесіне әлдебір бұлыңғыр сезім үйіріліп, дел-сал күй кештірді. Бұрын-соңды ешқашан мазалап көрмеген жаңа ойлар иектеп, миын айналдырды. «Отыз мың доллар! Оңай ақша емес... Қап!.. Бір жігіт отыз жыл талмай еңбек етсе да жинай алмайтын қаржы... Кішкентай ғана бөлмедегі арзымайтын өртті сөндірді деп Торыбекке он соттық жерімді тамыммен қоса бере салған ақымақ басым-ай! Оған азын-аулақ тиын-тебенмен сый жасай салсам да болатын еді ғой... Әлі де кеш емес, әрекет ету керек... Оның іздеп келіп сәлем беретін де жөні бар. Мейманасы тасиын дегені де. Осыдан екі жыл бұрын жердің құжаттарын өз атына аударып беруді сұрап жік-жаппар болып еді. Пәтшағардың мұнысы өзіне сенімсіздік көрсеткені емес пе... Ойы бұзық неме...»
Өз ойына беріліп кеткен Байрам көлігін жол бойына тоқтатты. Машинасынан түсіп, жеңіл дене жаттығуын жасады. Сол сәтте Байрамның санасында тоқ жүріп өткендей болды. Іле оның жан сарайы ашылып, әлдебір көмескі үн жүрегіне сыбырлады. Бірақ ол үннің не айтқанын ішкі әлемін жайлаған ду мен шу анық естірте қоймады. Шала-шарпы ұққаны мынау болды: «Әй, Байрам мұның не?.. Ләбізіңді жұтып, қара басайын деді ме сені?». Бірақ сарқыраған пендеуи ой тасқыны әлгі үнді шайып өтті де, оны мүлде құрдымға жіберді.
Байрам тоқтаған жерінде ұзақ аялдады. Қала маңындағы ауылдың табиғаты тамылжып тұр. Торғайлардың құйқылжыған үні айналадағы бөгде дыбыс атаулының мәнін жойғандай. Көшеден ары-бері өтіп жатқан машиналардың дауысы елеусіз естіледі. Жапырақтарын желтең желпіген тал-дарақтар барлық әсемдіктің ұстыны іспеттес. Шайдай ашық көк аспан толқынсыз тұнық көк теңіздей жуас әрі мейірімді. Тас төбеден батысқа еңкейе иілген ұлы алаудың қызуы жанға жайлы самалмен санасып, сабасына түскен.
Қаламен жалғасып жатқанымен өзінің қарапайым да сабырлы кейпінен айырыла қоймаған бұл ауылға зер сала қарар болсаңыз, Алла жаратқан табиғатының әсемдігіне сын айта алмайсыз. Тек пенделер кейбір берекесіз, кеспірсіз іс-әрекетімен қоршаған ортаның айшықты, жақұт болмысына күйе жаққаны көңілді түсіреді. Бірақ сіздің көңіліңіз шарықтап тұрса қос жанарыңыз әсемдікке ғана қадалып, төмендегі қоқыр-соқыр мен пендеуи қарбалас тіршілікке назарыңыз түсе қоймас, бәлкім. Бірақ адамның жан дүниесі ұдай құлпырып жүрер дейсіз бе? Жо-жоқ, ондай ләззатты сәттер адам үшін аз кездеседі. Өйткені пенденің әрбір күні, әрбір минуты толассыз тіршілікке күйлемей өткен бе? Кәкүр-шүкірден көзі мен ойын ада етсе адам байғұс азғындап, күнкөрісінен айырылып қалардай күй кешеді емес пе? Сондықтан біздер әркез төменге қарап, түртінектеп, тіміскіленіп, дегбірсізденіп, күнкөріс пен қанағатсыздықтың қара шоқпарына қарақұсымызды тосып, қалжырап, шаршап, қанымыз қарадай қайнап күндерді түгесіп, жылдарды жылжытудан аса алмаумен өтеміз. Күнкөріс қамын жеу дұрыс шығар, бірақ тойымсыздыққа салынуға бейім тұратынымыз қалай? Содан азап шегетінімізді біле тұра соған неге құмармыз?..
Байрамды мына айналаның табиғаты селт еткізбеді. Жан-жағына жаймашуақ пейілмен қарамаса қайтіп селт еткізсін? Ол жүзін төмен салып, аяқ астында шашылып жатқан көр-жерден, қоқыр соқырдан өзгеге зер салмады. Көзімен жер шұқылап, өзін иектеген әзәзіл ойлардың езгісінен, бұзық ниетінің бодауынан босай алмады. Бүкір пиғыл құрсауынан жұлқынып шығуға күш-қуаты жете тұра, оны қаламады. Бар аңсары жарқабаққа біткен ащы жантаққа ауды да тұрды. Онсыз таңы атып, күні батпайтындай көрінді. Көзі без, жаны тулаққа айналды.
Байрам еркінен айырылған жандай дел-сал күйде көлігіне отырды да, келген ізімен кері жүрді. Бар тілегені Торыбектің үйін сырттай бақылап көру.
Діттеген жеріне әп-сәтте келді. Көлігінен түспестен Торыбектің жаңа үйіне, қара топырақтан құйылған кесекпен өзі кезінде мердігерлер жалдап салдырған шағын «времянкаға», биік сым шарбақпен қоршалған, жеміс ағаштары самалмен тербелген аулаға көзімен ішіп-жей қарады.
Осы сәтте Байрамға жабысқан шайтандар асқан белсенділікпен өз міндеттерін мүлтіксіз атқарып жатты. Тіпті алғашқыға қарағанда ширыға қимылдады. Бір топ шайтан миын сылап-сипап, бірнешеуі көзін сүйгіштеп, тағы біреулері аузын жалап, құлағына сыбырлап тыным таппады. Ал кәрі ібіліс бастаған әлділеу әзәзілдер Байрамның жүрегінің кір шалмаған тұстарына сілекейлерін жағып, айғыздап айыздарын қандырды. Мынадай сәттілікті күтпеген, бұрын бұл жүрекке жақындамақ түгілі есіне алудан қорқатын кәрі ібіліс мол тәжірибесін аямады. Шаттықтан жарылардай күй кешіп, ет жүрекке құсығын, нәжісін аямай төгіп еркін көсілді. Әбден ластанған жүрек бірде шапшаң, бірде баяу бүлкілдеп, бұрынғы қалпынан сан мың есе кішірейіп, тарыдай болып қалды. Толассыз айналған қызыл қан қара түске енген. Пенденің бар өзегін қара түнек жайлап алды. Ішкі сарайдағы бұрынғы дәуренінен көз жазып, қара түнек тұншықтырған пендеге тән нұрлы сәуле өшкен үміттей сөніп қалмаудың қамымен жандалбасалап тарыдай болып кішірейген жүректің шайтандар мен өз иесінің де әмірі жүрмейтін, тек Алла ғана иелік ететін, сынаймын десе де, мейіріміме бөлеймін десе де Жасағанның Өзі білетін, пенденің бұ дүниедегі дәм-тұзы таусылғанда кеңістікке көтеріліп, одан әрі Теңдессіз Құдіреттің құзіретіне жол тартатын алтын өзегі – шыбын жанға тығылып, содан пана тапты.
Байрам Торыбектің бау-шарбағына, мүкәмалына қызыға, қызғана әрі сұғына ұзақ қарады. Былайғы жұртқа қоңыртөбел, қарапайым, талайлардың үй-жайымен салыстырғанда сәні әлде қайда төмен көрінетін Торыбектің иелігі Байрамға мүлде басқаша әсер етті. Ана тұрған бес бөлмелі, жаңадан салынса да сыртын жаңбыр мен жел үгітіп үлгерген шағын үй оған бейне бір алтынмен үптеліп, күміспен күптелген хан сарайынан артық көрінді. Өзі тиын-тебенге мердігер жалдап тұрғызған қайран «времянкасы» Байрамның көзіне күмбезі күн нұрына малынған Тәж-Махалдан кем әсер етпеді. Кезінде әлдекімнен арзымайтын пұлға сатып алған он соттық жеріндегі жеміс ағаштарын жаннаттың бағына балады...
Бұрын сырты қара сылақбен сыланған қуықтай үш бөлмелі «времянканы» Торыбек жұтындырып қойған еді. Күндіз-түні тыным таппай еңбектеніп жүріп жинаған қаржысына «времянка» шатырының ескі шиферін қаңылтырға ауыстырған әрі сыртық сылағын түсіріп, оны құм араласқан цементпен «шубалаған». Бұрын қоршаусыз жатқан он соттық жерді бала-шағасының аузынан жырып алған пұлға келген сым шарбақпен өз қолымен қоршап тастаған. Бала-шағасы өсіп, қуықтай үш бөлмелі там тарлық ете бастаған соң қарыздана-қауғалана жүріп әлгі «времянканың» алдынан өз отбасына шақтап қам кесекпен бес бөлмелі үй тұрғызған. Онысын бес жыл дегенде бар тапқанын жұмсай жүріп әрең аяқтаған. Мұның бәрі ауылдастарының көз алдында өткен Торыбектің еңбегінің жемісі еді.
Байрамның сұғы қадалған үй жақтан бала-шағаның жарқын-жарқын күлкісі естіледі... Ауладан пісіп жатқан дәмді астың жағымды иісі шығады...
Үй маңынан сәл қашықтау жерде бір отбасының алаңсыз, бейбіт, жарасымды тіршілігіне сырттан сүзе қараған сұрқия, шайтандардың құлына айналған көз өзімен тағдырлас ми мен жүректі толассыз жалған ақпаратпен толтыруға жанығып жатыр.
Алладан өздеріне жақсылық тілеген сайын Байрам ағалары мен оның отбасына да игілік пен амандық, бақ-береке сұрауды еш ұмытпайтын Торыбек пен әйелі, балалары өздерінің тіршілігіне кимелей енгелі тұрған келеңсіздіктен, дәлірегі тап сол өздері ерекше құрметтейтін жаннан қауіп төніп келе жатқанынан әзірге еш хабары жоқ еді.
Байрам өз ойым әуреленіп әлі отыр. Санасында дүкен алдында кезіккен үш жігіттің айтқандары қайта-қайта жаңғырады. «Мына үй-жай қазір расымен отыз мың долларға бағаланады. Жо-жоқ, олар құр жер телімі мен «времянканың» өзі отыз мың доллар болады деді ғой. Рас. Ал ондағы ана жаңа үйді, бау-шарбақты есепке алар болсақ, елу мың доллардан асады. Аз қаржы емес». Көз алдында көк қағаздар көлеңдеді. «Бұрын Торыбек «ағалап» келіп, сәлемдесіп тұрушы еді, қазір онысын қойды. Көзінің еті өсейін деген шығар... Оны бұлай тайраңдатып қоя алмаймын... Құрығанда, мына үйді сатқызып, ақшасының жартысын алуым керек. Оған көнбесе, жерімнен салған үйіңді, бау-шарбағыңды алып кет деймін. Сонда ғана көңілім тыншиды». Байрамның ойлана келе бүгін жасаған тоқтамы осы болды.
Сол күні Байрам қаладағы кең сарайы – өз үйіне кеш оралды. Әйелі ұсынған ыстық-әуметке де зауқы соқпай, жатын бөлмесіне кіріп жатып алды. Күйеуін шаршаған болар деп ойлаған әйелі де, бірі ер жетіп, бірі бойжетіп қалғандықтан кейінгі кездері еркеліктерін азайта бастаған, бірақ сырттан келгенде хал-ахуалын сұраудан жаңылмайтын перзенттері де әкелерін мазалай қойған жоқ.
Байрамның әрнені ойлап басы қатты. Бұрын әлдебір нәрсе мазаласа намазын оқыған бойда серпіліп шыға келетін. Өзіне кенеттен жабысқан ауыр ойдан арылу үшін жайнамазын төсеп, құптан намазын өтеді. Одан жүрегі жай таба қоймады. Өйткені, намаз үстінде ойынан бүгін кездескен үш жігіттің айтқандары мен Торыбектің үй-жайының көрінісі кетпей-ақ қойған. Сүрелер мен дұғалардан қайта-қайта жаңылысып, әйтеуір намазын аяқтағансыды. Олай болса, құлшылықтың пайдасы қайдан болсын?
Байрам жайнамазына қол созып, құлшылық жасауға бет бұрғанда кәрі ібіліс ықтимал соққыдан қауіптеніп, бұрынғы тартқан азабына тағы да тап келемін бе деп, жанұшыра аулаққа безіп кетті. Бірақ басқа серіктері алаңсыз міндеттерін атқара берді. Олар кәрі ібілістің үрейленіп, шала бүлінгеніне сылқ-сылқ күліп, мәз болысты. Араларынан бірі: «Сен шынында бұдан әбден қорқып қалған екенсің. Кәрілік те сені қажытып, жалтақтатып қойған-ау шамасы. Сен, бәлкім алжиын деген шығарсың. Әйтпесе, бұл пенденің шынайы құлшылық жасауға деген ниетінің мүлде жоқтығын, тек бұрынғы әдетін сүлесапа орындау үшін, өзін мазасыздықтан құтқару үшін еңкейіп-тоңқаймақ болғанын жүректің дәл үстінде тұрып қалай байқамайсың!» деді. Кәрі ібіліс өзінің қылығынан ыңғайсызданып, қатарға қайта қосылды.
Байрамның бүкіл тұла бойын жайлы мекенге айналдырып алған шайтандар түнімен той тойлап шықты. Өздері илеулеріне көндіріп алған пендені бір жатқызып, бір тұрғызды. Кәрі ібілістің жоны күдірейіп, жүні жылтырап, салмағы артып, талтаңдап, тәкаппарланып шыға келді. Семіре бастады. Талай жылғы дұшпанын табанының астына салғанына мәз. Жан-жақтағы достарынан сүйінші сұратып, ежелгі дұшпанын еркіне көндіріп, ала алмай жүрген қамалын құлатып жеңіс тұғырына көтерілгеніне, бұрынғы атақ-дәрежелерін түгел қайтарып алғанына қалай қуанбасын.
Байрам ерте тұрды. Ұйқысы шала болғандықтан басы мең-зең. Күндегідей емес таңғы ас көңілсіз ішілді. Балалар дастархан басынан тұрып кеткеннен кейін әйелі екеуі оңаша аз-кем сұхбаттасты. Байрам кешеден бері өзін толғантқан мәселенің мәнісін бүкпесіз жайып салды.
Дәл осы арада азғырындыдан еш бөтен қылық күтпеген, әбден еркінсіген қауымдасқан шайтандар үлкен ағаттық жіберіп алғанын сәл кеш сезді. Өйткені олар күйеуі мен әйелін оңаша сөйлестірмеулері керек еді...
Өздерінің қателіктерін сол заматта біле қойған әккі кәрі ібіліс қарамағындағыларға жанұшыра пәрмен берді. Мақсат – Байрамды әйелінің қасынан тез тұрғызып жіберу. Олар іске қызу кірісті. Әзәзілдер күткен қауіп оңай емес-тін. Өйткені Байрамның әйелі Құдайына қараған, жүрегінде иманы күшті, намазын қаза етпеген жан болатын. Мұны жақсы білетін кәрі ібіліс әріптестеріне осыны жөпелдеме түсіндіріп, қауымын екіге бөлді де бір бөлігін пайдасы болмайтынын сезсе де бір сынап көру үшін әйелге жұмсады. Ондағы пиғылы әйелді күйеуінің бұзық ой-ниетін қуаттауға азғыру. Бірақ, жұмсалғандар әйелдің маңына да тақай алмады. Өйткені әйелдің тұла бойын азғырушыларға өткел бермес иманның ыстық сәулесі қоршап тұрған еді. Әлгі сәуленің қызуы сондай, бірді-екілі арсалаңдап жақындаған шайтандарды қуырып жіберді. Мұны көрген өзгелері әйелге қарай аттап баспады. Енді шайтандар амалсыздан Байраммен шұғылданып, оны тезірек сыртқа шығуға итермеледі. Бірі таза ауа жұтуға үгіттесе, бірі сабырын алып тірлікке асықтырды, екінші біреулері дегбірін қашыру арқылы бой-бойынан тер ағызып, сыртқа салқындауға үндеді. Алайда әйелі Жайнаның имани күші Байрамды жіпсіз матап, иектеген пәлекеттер отағасын орнынан тез қозғай алмады.
Әйел:
– Райыңыздан қайтыңыз. Бізде бәрі бар... Ел-жұрттан, бұрынғы ауылдас-ағайыннан ұят болады. Ләбізіңізді жұтпаңыз. Торыбекті жайына қойыңыз. Жоқ жерден бала-шағасын шулатпаңыз. Біз оның жақсылығын көрдік. Адам кезінде көрген жақсылығын уақыт өте ұмытып, оның құнын, қадірін санасынан өшіріп, қаперінен шығарса өзінің өткен шақтағы өміріне қарғыс айтқандай болмай ма? Адамның кешегісі мен бүгінінің арасындағы сұлбасы мәнсіз, қасиетсіз қара мұнарға айналмай ма? Сіздің ол жер мен «времянканы» оған сыйға тартқаныңызға он бес жылдай уақыт болды. Енді келіп... Болмайды, отағасы... Алла тағала бәрін көріп тұр. Сіз мына ойыңызды іске асырар болсаңыз, қиянатқа қадам басқаныңыз, – деді жанарын төмен салып тұрып.
Азғырындыны уыстарынан шығарып алу қаупімен бетпе-бет келген шайтандарға әйелдің шын пейілімен айтқан сөздері тікендей қадалып, естерін алды. Олар жалмажан Байрамның қуыс-қуысына тығылып жан сақтады әрі қарап жатпай азғырындының қарау күшін түртпектей оятып, оны асқан зымияндықпен әйелдің имани күшіне қарсы қойды. Ізгілік пен қараулық өзара шарпысты.
Байрам:
– Иә, бізде бәрі жетеді. Бірақ пендеге дүние қашан көптік етіп еді?.. Қазір біреуге қайырымдылық, жұмсақтық көрсетер заман емес.
Әйел:
– Сіз Торыбекке қайырымдылық жасаған жоқсыз, жақсылығына адамшылықпен жауап бердіңіз, – деді жұмсақ үнмен.
– Не десең де оның жақсылығының өтеуіне көп шығындалып қойдық. Олай болмайды. Торыбекпен дұрыстап есептесемін. Бала-шағамның несібесін қайдағы біреуге бұйыртып қоя алмаймын. Жұрт не десе, о десін.
– Өзгеге жасаған қайырымыңыз бала-шағаңыздның несібесі болып оралмай ма? Ал біреуге жасаған қиянатың отбасыңның ырызығын ортайтатынын өзіңіз де білесіз... Сырттағы тілеулесін азайтқан ердің берекесі қашады.
– Сен осымен сөзіңді доғар. Жөні түзу әйел еріне қарсы келмес болар.
Табиғатынан сабырлы, онысын имандылықпен байытқан әйел күйеуіне күлімсірей тіл қатты:
– Есті әйел ерінікі жөнді болса қарсы келмейді. Ал ерін жақсылыққа шақырмау, жамандықтан тыймау есті әйелге лайық па? Мейлі, дегеніңіз болсын. Менікі осы бастағалы отырған ісіңіз құры әурешілікке салатынын, одан зиян шекпесек, пайда көрмейтінімізді ескерткендік қой. Сіз бәрібір ертелі-кеш райыңыздан қайтасыз. Өйткені біреуге еш қиянат жасап көрмеген жансыз. Діліңіз, иманыңыз сізді бәрібір аярлық жасаудан, кәкүр-шүкір дүниеге бола азғырылудан құтқарып қалады. Осы айтқаным дәл келеді.
Байрам әйелінің сөзін толық естісе де оның мәніне терең бойлауға шамасы жоқ еді. Сыртқа асығыс шыға жөнелген. Әйел күйеуінің бойындағы күрт өзгеріске түсінбей, тұнжырап отырып қалған.
*******
Жаңа көлігін жүйткіте жүргізген Байрам Торыбектің үйінің алдына әп-сәтте жетіп келді. Күн арқан бойы көтерілген кез.
Бұл келген сәтте Торыбек аула қақпасының алдында ескі жүк көлігінің май-суын қарап, күнделікті жұмысына кеткелі жатыр еді. Үй иесі Байрам ағасының ойда жоқта сап ете қалғанына таңдана қарап қалды да іле күлімсіреп қонаққа амандасуға екі қолын соза ұмтылды.
– Байрам аға, ассалаумағалейкум. Бұл келісіңіз біз үшін үлкен жаңалық болды ғой...
Байрам Торыбектің құрақ ұша сәлемдескеніне салқын жауап қатты. Онысын елей қоймаған Торыбек жалмажан әйеліне құрметті қонақ келгенін ескерту үшін үйіне қара екпіндеп адымдай бергенде оны Байрамның өктемірек шыққан үні тоқтатты.
– Әй, Торыбек, ештеңеге әуре болма... Өзіңмен оңаша жолығуға келдім. Шаруа бар.
– Аға, тыныштық па? Үйге кіргізбей, нан-ауыз тигізбей сізді қалай сырттан қайтарамын? Қандай шаруа болса да үйде отырып сөйлеспедік пе?..
– Асығыспын. Маған үйде емес, сыртта тұрып сөйлескен қолайлы.
Байрам көлігіне Торыбекті отырғызып алды да оқшау жерге алып барды.
Құрметті ағасының мына іс-әрекетіне түсінбей дал болған Торыбек көзі алақ-жұлақ етіп қос құлағын Байрамның аузына тоса берді.
Алғашқыда азғырушы шайтандар Байрамға қатқыл көрінуді әмір еткен-ді. Енді істі өз арнасымен жүргізу үшін оны сабырлы, мейірімді болып көрінуге, майдалап сөйлеуге иліктірді. Кешеден бері әзәзілдері «үйреткен» қисынсыз, қойыртпақ уәждерді, өзінің талабына орай Торыбек міндетті түрде айтады деп күтілген дәйекті сөздерге қарсы қоспасы мол қотыр, негізсіз, бірақ ешкімді тырп еткізбес сылтауларды, өзегіңді ірітер, өкпеңді күйдірер, қаныңды қарайтар, жүрегіңді айнытар небір өлермен өтірікті қару ретінде пайдалануға дайын Байрам сөз бастады.
Байрам тарапынан кезінде үлкен үйін өрттен арашалап қалған Торыбектің іс-әрекеті есепке алынбады. Он соттық жері мен «времянкасын» Торыбекке жақсылығының өтеуі үшін ақ жарылқап сыйға бергенін қаперге алмады. Мұнысын қазақтың бір жігіті бала-шағасын шұбыртып келіп қалған соң берген көмегіне балады.
Байрам мейірлене қарағансып:
– Шырағым Торыбек, осыдан он бес жыл бұрын өзіңе он соттық жерімді тамыммен қос беріп, жақсылық жасағанымды білесің, – деді.
– Әлбетте аға, оны қалай ұмытайын...
– Енді сол ізгі ниетіме сенің лайықты жауап беретін кезің келіп тұр.
– Ойбай-ау, аға, о не дегеніңіз. Сіз дегенде немді аяйын? Қамқор ағам үшін бар мүмкіндігімше қолымнан келгенін жасаймын ғой.
– Әп, бәрекелді!
– Менен не көмек? Ескі болса да жаңаға бергісіз жүк көлігім жүйткіп тұр. Күн демей, түн демей қайда жұмсасаңызда дайынмын. Шап десеңіз шапқылап кете барамын, аға!
Әрдайым әр сөзін нық сөйлейтін Байрам бұл жолы айтпақ дітін кібіртіктеп, күбіжіктеп, үзіп-созып жеткізді. Оның әр сөйлемінен өзіне деген сенімсіздік анық сезіліп тұрды.
– Жә, жә, жарайды. Көлігің де өзіңе, ісмерлігің де өзіңе... Сен мені мұқият тыңда... Жеңгең қатты ауырып жатыр. Оны дұрыстап емдетпесе жағдай қиын... Ағаң орта жастан асқанда соқа басы сопиып қалса, не болмақ? Ем-домына қаржы көп керек болып тұр... Кейінгі кездері менің де ісім оңға баспай, шаруам шатқаяқтап, кері кетті. Не істерімді білмей, басым қатып жүр. Сондықтан, негізі сенікі болғанымен, құжат бойынша маған тиесілі мына екеумізге ортақ жер телімін, ондағы үй-жайды сатуымыз керек, – деді Байрам шімірікпестен.
«Өз үйі – өлең төсегін» «екеумізге ортақ» дегеніне түсініңкіремей қалған, бірақ оған соншалықты маңыз бермеген, өзіне пейілі ерекше, жан-жағына мейірім шуағын төгіп жүретін жеңгесінің науқастанып қалғанын есітіп, ол үшін шын ниетімен алаңдаған ақниетті, ойында бөтен дәнеңе де жоқ Торыбек:
– Апырай, жеңгей ауырып қалды ма? Қиын болған екен... Дұрыс айтасыз, дереу емдету керек. Әйтпесе, болмайды. Дерті не болды екен? – деді шыдамсыздана.
– Оны талқыламай-ақ қояйық. Қазір басқа қалада. Көңілін сұраймын деп әуре болма. Оған ренжімейміз. Енді іске көшейік. Сен менің ұсынысыма не айтасың?
Торыбек өзіне қойылған сұраққа бірден не деп жауап берерін білмей састы. Сол әлетте кәрі ібіліс бір топ әріптесімен бірге Торыбекті Байрамға ұнайтындай жауап бергізбеуге азғыруға икемделді. Мақсаттары бұл екеуін ашық айқасқа тарту еді. Бірақ оларды Торыбектің Байрам мен оның әйеліне деген бастауы имандылықта жатқан риясыз ниетінің жалыны шарпып, дегендері іске аспай қалды. Шайтандар амалсыз кері шегінді.
Аз-кем үнсіз қалған Торыбек әлгі сұраққа:
– Адамның адамдығы осындайда байқалмай ма?.. Жеңгем қатты ауырып жатса, сіздің де ісіңіз кері кетсе, біз қалай үнсіз қалмақпыз? Ел ішіндеміз, далада қалмаспыз, үйді сатсақ сатайық.
Өзі кешеден бері жау санаған Торыбектен тек қасарысқан қарсылық күтіп, сондықтан онымен айқасуға алдын ала дайындалып келген Байрам қыбыжықтап қалды. Іле оған елжіреп, көзіне жас үйіріліп шыға келді. Жан сарайында әлдене бұлқынғандай болды. Іле жүрегі лүпіл қағып, жылы да жұмсақ сезім алпыс екі тамырын иітіп жіберді. «Не деген аңғал, жүрегі кіршіксіз, таза жан» деген сөз көмейіне кептеліп тұрып алды. Өзінің хайуани іс-әрекетіне опынғандай болды. Бірақ Байрамның бойындағы бұл өзгерістерден жандары қысылып, безек қаққан шайтандар белсене қимылдап, азғырындыны қайтадан майлы ішектей айналдырып, өздеріне бағындырып ала қойды. Байрамның жан сарайындағы әлгі бұлқынысты буып, лүпіл қаққан тарыдай жүрегін таптап, оның алпыс екі тамырын қуалаған жылы да жұмсақ сезімдерді ыдыратып жіберді.
Байрам бойын тез жинап алды да, үнін қатайта:
– Қазір мына үйді елу мың долларға сатуға болады, – деді.
Торыбек:
– Аға, о не дегеніңіз. Бұл үй ары кетсе жиырма мыңнан аспайды. Бұл ауылда қабырғалары қызыл кірпішпен өрілген, үлкен, сән-салтанаты келіскен, ауласы қымбат «шлакоблокпен» қоршалған, бау-бақшасы жайқалған үй-жайлардың өзі қырық мың долларға әзер бағаланады. Қанша дегенмен ауылдық жер ғой. Қалтасында елу мыңы бар адам біздікіндей жұпыны үйге көз де салмайды. Қазір адамдар қандай үйді қандай бағаға сатып алатынын жақсы біледі.
– Басқаның дүниесін не етесің? Әзірге үйді мен айтқан бағаға ұсынамыз... Оны кем дегенде қырық мың долларға сатамыз, – деді Байрам екі-үш күннен бері санасына бекіп қалған болжамды бағаны төмендеткісі келмей.
– Жарайды, – деді Торыбек. Ол өзі ұзақ жылдардан бері ағалы-інілідей сыйласып келе жатқан ақжарқын, кеңпейілді Байрамнан еш жамандық күтпегендіктен, ол туралы ешқандай бөтен ой, күдік болмағандықтан әрі өзі сыйлайтын жеңгесі ауырып жатқанда көмек бермеуге ары жібермей, айтылған ұсынысқа бір ауыз қарсы сөз айтпады. Оның Байрамға деген сенімі ерекше еді. Әйелінің де Байрамға деген құрметі, сенімі жоғары болғандықтан, қарсы ештеңе дей қоймас деп, зайыбымен де ақылдасуға мұрсат сұрамаған.
Қоштасар сәтте Байрам:
– Үй сатылып кетсе, саған осы ауылдан уақытша паналай тұратын жай тауып беремін. Кейін, жеңгеңнің ем-домынан қаржы артылып жатса, осы маңнан бір үй сатып әперемін, – деп өтірік уәде берді. Оның бұл сөзіне Торыбек құлай сенді. Бірақ әңгіме барысында Байрамға тура қараған, көзімен көзі түйісе қалған әлеттерде ағасының қайта-қайта жанарын жалт еткізе ала қашып, назарын өзге жаққа аударумен болғанын түсініңкіремеген. Дегенмен бұл көріністерге мән бере қоймаған.
Сонымен, үй сатылымға қойылды. Ауланың қара дарбазасына «Үй сатылады» деген жазу бедерленіп, телефон нөмірі жазылды. Сатып алғысы келіп хабарласқандар үйдің құны тым қымбат екенін айтып жоламады. Саудаласа келген кейбіреулер үйді он бес мыңнан артыққа бағалай қоймады... Содан, үй сатылмай тұра берді.
Арада екі айдай уақыт өтті. Осы аралықта Байрамның көшедегі әлдекімдердің сөзіне еріп, оның үстіне өзі де қанағатсыздықпен үйді тым асыра бағалағанына көз жеткен. Енді ол үйді өткен бағасына сатып байыз таппаққа бет бұрды. Шайтандардың әбден азғырындысына айналған, еттен ажырап, қу таяқ болған Байрам әлгі үйді сатқанда түскен қаржы еш жеріне жамау болмайтынын, үй пұлға айналса жазықсыз Торыбек бала-шағасымен далада қалатынын қаперіне де алған жоқ.
Үй сатылса адамгершілігі мол, Құдайына қараған Байрам ағасы бала-шағасымен далаға тастамайтынына бек сенімді Торыбек өткен екі айдың ішінде үйді көруге келгендерге қабақ шытпай қызмет көрсетіп, үйдің тез сатылуына барынша мүдделілік танытумен жүрді. Өзі сыйлайтын жеңгесінің еміне қаржы керек кезде, бұл қалай үйдің тез өтіп кетуіне ынталы болмасын.
Алайда, мына күтпеген кездесу Торыбектің көзін шайдай ашып, оған Байрамның ішінде ит өліп жатқанын анық көрсетті. Бұл жағдай оны қатты таңғалдырды әрі әжептәуір күйзелтіп жіберді.
Жолдыбай Базар
Басы: Азғырынды-1
Соңы: Азғырынды-3