Айбек бала кезінен ерекше дарынды болатын. Есейе келе өмірдің өкпек желі жігерлі баланы жаңсақ бастырып, өзге жолға түсіргендей. Иә, ауылдан абыроймен оқуын аяқтап қалаға келгенде қадір-құрмет дегенді ұмыт қалдырған секілді. Себебі доспын деп жанынан шықпайтын нөкерлерінің мінез-құлықтары адам төзгісіз еді. Ата-анасының үмітін жағамын деп арман қуып қалаға келген жанның жоспарынан жаңылып, тәртіпсіздікке салынып кетуіне де осылар себеп. Талпынысы биік бала өз білімімен жоғары оқу орнына да түскен еді. Енді, міне, бір жылға толмай өзгелерге алданып, әзәзілге арбалып жүріп, арманын аяқсыз қалдырды.
Ауырдың үстімен, жеңілдің астымен жүріп, шамасы жеткенге қоқан-лоқы көрсететін. Ол ол ма, қыздардың тіреуі боламын деп нәзік жандарға өтірік айтатын. Көңілі жай таппаған Айбек достарымен қосылып есі кете есірткіге берілді. Ойнап жүріп от басқанын кеш байқады. Шырмауға толы шырғалаңнан шығуы да оңай болмады. Сол жолда жүріп шын доспын дегендермен шүйіркелесіп, шөлде қалғандай күн кешіп, есті алар есірткінің бір орамын табуы да қиынға соқты. Құлдырап, күйреп құр сүлдері қалған жігіт сол үшін жолындағысын жайпауға көшті. Тек сәтсіздіктен құралған өміріне өзін емес, өзгелерді кінәлауға асықты. Ақырында ақша тауып бермедің, бай баласы секілді барды көріп жүрмедім деп ата-анасымен ерегесуге де барды. Солай тағдыры тозаққа айналған жігіт анасын да аямады. Сорақысы, нашақорлықтан көзі байланып әкесін де арғы өмірге аттандырды. Тағдырдың тезіне ұшырап, темір торға тоғытылды. Болған істің бәріне өкініп, өзегі өртеніп барады. Өкінеді, қамығады, жабығады. Бірақ кеш келген түсініктің пайдасы жоқ еді. Бірінші қателескенінде өкініп, қадамын түзегенде мұндай күйге түспес пе еді, кім білсін?!
Иә, өмірде өзегімізді өртке орайтын осындай өкініштер көп кездеседі. Бұл қапалануға баянсыз махаббат, жауапсыз сезім, құрдымға жетелеген қателік, аңдамай айтылған сөз, өзгеге жасаған опасыздық, жаныңа батқан жамандық, ақталмаған сенім деген сәтсіздіктер апаратыны ақиқат.
Ызаға булығып, ашу кернеп, артынан опық жегізіп өкіндіретін осындай сезімдерден арылмай, адамдық жолмен адалдыққа баруымыз тіптен қиын. Бірақ бұл қағидаларсыз адам өмірі құрылмайтыны тағы белгілі. Дегенмен, әр пенде пейілі түзу болып, мейірі артып осындай апат әкелетін сезімдерге ерік бермей, жүрегін жұмсартып отырса өкініштің бірі де болмас еді дейсің. Сонда кез келген жан жайдары көңілмен керемет өмірге ұмтылып, шайтанның тұзағына шалынбас еді. Бірақ бұл айтқанға оңай. Себебі әр пенденің бойында болатын жақсы мен жаман қасиет секілді өкініш сезімінің әу бастан маңдайға жазылғандығына еш күмән жоқ. Періште кейпімізбен өмірге келіп, дәл солай бар дүниені өткеруімізге де болады. Бірақ есейе келе бәріміз тағдырдың талайлы торабынан өтеміз. Алдымыздан сан түрлі сынақтар мен шырмаулы шешімдер күтеді. Міне, соның бірінен сүрінбей өтсек, екіншісінің торына ілігіп жататынымыз анық. Сол сәтте өкініш сезімінің санамызға жеткенін байқаймыз. Өмірімізде уақыты текке кетіп, ісінің зардабын шегіп, бәрі біткесін қамығып, қапаланатындар қаншама?! Жолығып жаман адамға, барған соң қилы қадамға, өкініш болар адамда. Бірақ өткенге өкінбей, бірден ойымызды жинап, бойымызды тіктеп болашаққа ұмтылсақ оның да жемісті күндері бар. Кейде опық жегізіп, өкіндіретін жайттардан біреу хабардар етіп, болмаса өзіміз сезетін кездер де болады. Бірақ соны біле тұра түзу жолды тастап, соқпаққа ұмтыламыз. Міне, содан жоғалтып босқа уақытын, ұшырып қолдан бақытын, мың жерден іздеп көргенмен, таба алмас жүрек жақұтын.
Адамның жан дүниесін азапқа салатын, жіберген қателігін жүз мәрте алдына әкелетін сезімнің бірі – осы өкініш. Оның пайдасы да бар. Себебі бір басқан жолыңды екінші мәрте қайталамауыңа да осы өкініш себеп болса керек. Қателігіңді есіңе түсіріп, мазаңды қашырып, опық жегізіп қоятыны да жөн, бәлкім. Өмірде бұл сезім болмаса адам ойынша оның әр ісінің бәрі дұрыс, бәрі жөн болар ма еді?.. Өкіндіріп, қателікті қайталамауға деген мақсатыңды оятатын бұл сезім бізге, адам баласына жаралғанымыздан-ақ таныс ұғым. Рұқсат етілмеген жемісті жеп, Алла алдында айыпты болған Адам атамыз бен Хауа анамыздың жұмақтан шығарылған сәтінен біздің бойымызды осы сезім билеп келуі мүмкін. Себебі ол адамзат тарихындағы ең алғашқы және ең зор өкініш болатын. Иә, күнделікті тіршілікте жасаған істерімізге өкініп, опық жегеніміз мұның жанында түк те емес. Содан бері уайым мен қайғы бойымызға дендеп, шаттық ұялаған жүрегіміз шатынап, аттап бассақ азап пен қорлыққа кездесуіміз де содан. Бұл – өкініш сезімінің құдіреті. Жақсы жолмен жүріп келе жатсақ та адам адымын сығалаған жамандық әйтеуір бір күні аяқтан шалатыны белгілі. Содан кейін жанды кеміріп, өзекті өртейтін өкініш бойымызға ұялайды.
Өкініш – дауасы оңайлықпен табылмас дерт. Мүмкін кейде өкінген ісімізден түзеліп, қорытындысы қуантып жатар, ал бірақ көбіне қайырылмайтын, жүз жерден қаласаң да орны толмайтын өкініштер болады. Содан барып бар өмірің өксікпен, қайғымен өтпесіне кім кепіл? Өкініштің емі қайсы? Болса аямай опық жеген әрбіріміз дертімізді емдеп, дүниеге дендеп қараушы едік. Өкініш жасаған қателігіңе қарай жазылуы да, болмаса еш айықпас дерт болуы да мүмкін. Қапалануға әкелетін әр қадам өз дауасын түпкілікті сұрайтыны тағы белгілі. Істеген ісіңнің егжей-тегжейін түгелімен біліп, әр жолын толық шолып өтпейінше өзегіңнен шыға қоюы екіталай. Кейде адамдар сәл ғана сәтсіздік пен болмашы қатеге бола өз-өзін күйіндіріп, өкініштің өртенуіне жол ашады. Қанша тырысса да орны толмайтындай ойланып, қайта түзеуге келмейтіндей қиналып өздері күюмен болады. Өкінудің шоғын өзекке түсірмеген дұрыс. Ойланып, қателігің мен күнәңды біліп, қапалануға қатты жол бермесек, өкініш өрті жүректі шалмас. Өкіну денсаулыққа аса зиянды. Оның түбіне түссең көңілді қиратып, өмірді күйретері хақ. Ғалымдардың айтуынша, бұл дертті бойға дендетпейтін бойдағы қайрат пен уақыт. Өзіміз де уақыт емші деп кейде күндер өте өткен іс ұмытылып, көңіліміздің кірбіңі кететінін байқаймыз. Өкініштің орны уақытпен толады. Сынаптай сырғыған күндер қателігімізді жасырып бағады, кейін көңілімізді табады. Ең бастысы, өткен іске өкініп, өміріміздің күл-талқанын шығармасақ болғаны. Қапаланған жандардың көбі өмірден опық жеген сәтінде қайғылы күндерді ұмытамын деп жұбанышын жаман әдеттен іздейді. Біреу есі кеткенше көңілін арақтан тапса, енді бірі өкінішін есірткімен тұншықтырып бағады. Сөйтіп жүріп жүрекке жұбаныш тауып, жеңілдеп қаламын деп ойлайды. Жоқ, бұл үлкен қателік. Бұл жағдайда санасы сергек адам Аллаға жалбарынып, сәждеге барғаны дұрыс. Себебі әзәзілдің пәрменімен болған қателігіңді әзәзілдің сусынымен жуып-шаю әсте мүмкін емес. Иә, шайтанның шайын ішіп өкінішті сейілтіп, шаттықты өмірді қалау тағы да болмас. Міне, ойы жеңіл пенделер қайғысын жеңбекке осындай жолдарға барады, бірақ олар жеңбейді, тек мәңгілік өкініште қалады. Жалпы өткен іске қайғырғаннан қайран жоқ. Бірақ олай етпей тұрмайтынымыз және белгілі. Өкіну ойды тұңғиыққа түсірмеуі керек. Тек сол істі қайта қайталамауға, содан сабақ алып қатемізді мойындау үшін ғана керек. Жаратушының өзі істеген күнәсына өкінгенді кешіретіні хақ. Ал өкініштің түбіне түсіп жылдар бойы қамығудың қажеті шамалы. Себебі өтіп кеткен жағдайды қайтару еш мүмкін емес. Керісінше, сабыр сақтап, шешім тапқан жөн.
Америкалық психолог Олаф Майнердің: «Өкініш 5 минуттан аса уақытты алмауы керек, өзіңізді жегідей жеп, уақытты ғана емес, өмірге қажет күш-қуаттан айырыласыз», – деуі де бекер емес. Расында да, бір қателікке бола жүз ойланып, мың толғанғанымызбен түк шықпайды. Бабаларымыз да: «Болған іс болды, бояуы сіңді», – деген жұбату сөзді жайдан-жай айтпаса керек. Міне, ата сөзін ескеріп, қандай қиындыққа тап болсақ та түбінде бір берекенің барын түсінейік.
Құралбек Сәбитов.