Ауылды сағынғанда ақиық ақын Мұқағали ақынның «Бір әңгіме қозғашы ауыл жайлы, Бұдан артық рахат табылмайды» деген өлеңі еріксіз ойыңа оралады да тұрады. Ол жайлы таңды – таңға ұрып әңгіме айтуға болады. Бірі шекер, бірі бал жақындардың жылылығының өзі жүрегіңді елжіретеді. Арнасынан аққан суы, биік шыңы, жартасы, тіпті, қара жердің өзінде ерекше тартылыс күші бар сияқты көрінеді. Жусаны мен жуасы бұрқыраған, кіндік қаның тамған жерге деген сағыныштың бал дәмі тым бөлек. Дәл бүгінгі таңда айрандай ұйыған, алақандай киелі шаңырақтың шаттығы бұзылмаған күйі ұрпақтан ұрпаққа қала берсе ғой деп армандайтын да болып алдық. Бұлай деуіме таяуда ғана ат басын ауылға бұрған танысымның әңгімесі себеп болды.
Оның айтуынша, өзі туып-өскен мекеннің берекесі мен бірлігі ыдырап, қуанышы мен шаттығы сейілген. Абайша айтсақ, олардың басым көпшілігі тамақ, күлкі, ұйқы деген арсыздармен дос болып кеткенге ұқсайды. Адами көзқараспен өлшенетін байлықтың салмағы уақыт өткен сайын ауырлап, тұрғындардың құтын қашырған. Бірақ оны өздері сезбейді де, сезінгілері келмейді де. Әрқайсысы өзінің қам-қарекетімен кеткен. Бірімен-бірі таласып, тармасып, күйбең-тіршілікпен жүріп, көршінің өзін бері қойғанда ағайынмен араласудан қалған. Бұл нағыз – трагедия емей немене?
Барына шаттанып, байлығына масаттанғандар арасындағы өршіген бақталастықты қайнаған қоғамнан күнде көріп жүрміз. Сол кезде ауылдағы көңілі дарқан, ниеті кең ағайынға кетіп қалғымыз келеді. Бірақ ол жақтың да сыйқы күн өткен сайын сұрланып барады. Мұндай жерде бақ-дәулеттің, ырыс-құттың ұзақ уақыт қоныстанбайтыны бесенеден белгілі. Тіпті, нәтижесін болжап айтудың өзіне аузыңыз бармайды. Кең далам төсіңді аш мен келемін деп ауылына желкілдеп барған танысым: – Ел ертеңі деп сенген жастарын кешкісін іздей қалсаңыз ащы суды құрдас қылған күйі көшеден табасыз. Ақсақалы мен қариясынан ақыл сұрағыңыз келсе де сұрай алмайсыз. Айтары жоқ. Жөн сілтеп, жол көрсетіп, бағытың мен бағдарыңды айқындап беретін ел ағасын табу мүлдем қиын. «Аға, қария, ақсақал» деген салмақты, салиқалы, жаныңды жадырататын атауларды кімге қолданарыңызды білмей, шақшадай басыңыз шарадай болған күйі анталап қалады екенсің. Мұның бір шешімі болуы керек қой? Кімнен, қандай көмек сұраса болады? Қарты бар ел қазыналы ғой мүмкін үлкендердің алдынан өткенім жөн шығар а? Өзім сыртта жүрсем де, ауылдың қырық жамау болғанын қаламаймын, – дейді бір күрсініп, бір таусылған жас қыз. Әңгімесін ары қарай баяндай бастады. Ол атасы мен әкесінің табаны тиіп өткен көшені бойлай жүріп, серуен құрған. Бой көтергеніне көп жыл болмаса да әбден тозығы жеткен мешіттің жанынан «бісмілләсін» айтып өткен. Алланың үйінен күмбірлеген зор азанның дауысы тұрмақ жылт еткен жарық сәулені де көзі шалмаған. Тас қараңғы. Есесіне келесі көшедегі би кешінің әндері азанның орнын алмастырғандай. Құлаққа ұрған танадай тыныштықты жастардың айқайы мен ысқырығы бұзып тұрғаны естіген есті жанның жанына ауыр тиетіні анық. Өмірде оқығаны мен тоқығаны көп қариялар осындайда «азансыз ауыл азады» деп айтатын еді. Түсінген адам үшін бұл сөздің мәні мен мағынасы тым терең. Бірлігі мен берекесі жарасқан ауылды дүниеқоңыздар жаулап алып, рухани әлемде енді ғана бүр жарып келе жатқан пәк ойларыңа бір-біртіндеп қанжар қадап, тамырымен қопсытып жатқандай. Ауылдың бір қарағандағы көрінісі осындай. Мұндайды естімек түгілі көз алдыңа елестетудің өзі ауыр.
Өткенімізге сәл шегініс жасап, бір әулеттің емес тұтастай рудың берекесін шашпай, ашса алақанында, жұмса жұдырығына түйген Қабылиса жыраудың ел қамы үшін жырлаған «БАҚЫТ ҚАЙДА БАРАСЫҢ?» деген толғауына бір уақ құлақ түрейікші. «Бақыт қайда барасың? – Тарауық намаз оқыған, Көңіліне аят тоқыған, Ниетті елге барамын. – Бақыт, қайда барасың? – Көршімен болған бірлігі, Тағат, ғибадат тірлігі, Ұйымшыл елге барамын», – дегеніне біз неге мән бермейміз? Ғасырлар бойы құнын жоймаған жыраудың бағалы дүниесі тап бүгінгі күн үшін айтылғандай көрінбей ме сізге? Бақ-дәулет, ырыс-береке, татулық дегеніңіздің бәрі де тату жұртқа ғана тұрақтайтынын әлі күнге түсіне алмағанымыз баршамыз үшін үлкен сын. Ал енді алтыннан да қымбат аталы сөзден қорытынды шығару біздің парыз.
Білім қуып ауылдан жырақ кеткен құрбымның айтқан әңгімесі кеудесіндегі бүлкілдеген бір жұмыр еттен жылап шығып жатқанда өзімнің де басымнан өткен дәл осындай оқиға көз алдымнан киноның лентасы секілді өтіп жатты, өтіп жатты.
Еңлік САҒЫНДЫҚОВА