ХХ ғасырдың алғашқы жартысында Шығыс Түркістанның тәуелсіздігі үшін күрескен ұлт-азаттық қозғалысының көсемі, Алтайды аяғынан тік тұрғызған Оспан батыр туралы талай мақалалар жазылды, көптеген кітаптар жарияланды. Батырдың үш алып мемлекет – Қытай, Кеңес Одағы, Моңғолияның ортасында ешбіріне бағынбай 10 жылға жуық жүргізген соғысы Америка, Англия секілді алпауыт империялардың да назарын аударған еді. Сөйткен Оспан батырдың азаттық күресі туралы әңгіме бола қалғанда оның дінді берік ұстанғаны, коммунистік жүйеге дінге қысым жасалатыны үшін түбегейлі қарсы болғаны аракідік айтылып қалады.
Тілерсектен саз, тебінгіден қан кешіп жүрсе де Оспан батыр әскері өз қолбасшыларындай діндеріне бекем еді. Оспанның өзі айналасындағы адамдарға: “Кәпір болмасаңдар, ер соңымнан!” - деп, немесе: “Дініме, халқыма кім қарсы келсе, менің жауым сол!” – деп ұран тастаса, Оспанның әскері:
Азаттықтың туын алып, еркіндікті жасаймыз,
Бізді езген дұшпанның қанын судай шашамыз.
Ата-баба ақ туы жауынгерлер қолында,
Өлсек – шейіт, қалсақ – қазы, Исламның жолында, - деп әндететін.
Оспан батыр көтерілісінің басы-қасында болып, бірге соғысқаннан кейін маңызды құжат ретінде Нұрғожай батырдың естелігіне жиі сүйенеміз. Ол: “1943 жылы қарашада құрбан айт болған еді. Жарынтыда құрбан айт намазын оқып, құрбан шалдық”, - деп жазса, енді бірде: “Жәнібек туын Зарыққан маған әкеліп берді. Ол туды әкеліп, Қараңғы Тоғайға тігіп қойдым. Мал сойып, мәуліт оқып, Жәнібек туы астында бүкіл әскерлер серт беріп, кәлима шаһадат оқыды. Қалманды әкеліп, Мәуліт оқыттырып, шариғат сөйлеттірдік. Қалман биік стол үстіне шығып уағыз сөйледі. Ол сөзінде:
- Ислам жолындағы күрестерде қан төгу, ел талау емес. Бірақ басқалар жағынан ұрлық істеліп, жер-суыңды тартып алса, адамға жамандық істеліп, халқыңды езетін болса, оған қарсы тұру керек. Мұндай жолда жауды өлтірсең, ғази боласың. Өлсең шәйіт боласың. Қиямет махшарда сұрақсыз иман иесі сол адам болады. Барлықтарыңыз Оспанды басшы деп таныған соң, оның комиссары Оспанға адал болуы керек. Ал мына тұрған әскери міндет өтеген азаматтар әрқайсыларыңыз өз комиссарларыңыздың бұйрығына шартсыз бойұсынуларың керек. Шәйіт шарттарының ең басты ережесі – бұйрыққа шартсыз бойұсыну. Ең жоғарғы соғыс қолбасшысы болған Кәмелдің әміріне шартсыз бойұсыну – Алланың әмірі дегендік. Құдай жолы осы дегендік, - деді. Барлық армия қол жайып, бата оқыды. Сол күні кешкісін, атап айтқанда 1944 жылы қыркүйектің басы еді”, - дейді. Осы жолдардан-ақ, қан ішінде жүргеніне қарамастан, әскердің Мәуліт оқып, құрбандық шалып, Құдайға құлшылығын бір сәтке де ұмытпағанын байқаймыз. Ал шегінбеске, күрестен қайтпасқа ант еткеннен кейінгі кітаптағы мына бір жолдар тіпті сұрапыл: “Молда алғызып бүкіл әскерге жаназасын оқыттырдық. Жаназа оқыған күніміз 1940 жылы наурыз айының 19-ы болатын. Дәл сол күні жылаған қатын-баланың дауысы әлі күнге есімнен кетпейді. Бүкіл Алтай иман айтқандай дүр сілкінді. Біз тәуекелдің атына міндік”. Ғалым Тұрсын Жұртбай айтпақшы, “Өлімнің арасынан өмір, өмірдің арасынан өлім іздеген” не деген жанкешті ғұмыр бұл! Олар ұлт бостандығы, дін еркіндігі жолында соғысқа аттанып тұрып, тірі қайтпастарын білді. Тіпті дүние жарығынан үміт етпестен, жаназаларын шығартып қайтпас сапарға қарсы аттанды. Олардың көпшілігі ұлы мақсаттың жолында өліп те кетті. Алла оларды рақымына бөлесін!
материал «Тұлғалар өміріндегі Ислам» кітабынан алынды,
ummet.kz