1.Иман сөзіне түсінік

Иман сөзі–араб тіліндегі «ә-мә-нә» етістігінен шығып «ифъал» бабында қолданылған масдар (етістіктен құрылған есімдік) болып саналады. Ал жалпы «иман» ұғымы–бір адамның сөйлеген сөзін қуаттау, айтқанын қабыл ету, шын көңілімен қуаттау, айтқанын қабыл ету, шын көңілімен қабылдау, күмәнғк жол берместен нақты, жүрекпен, шын ықыласпен сену деген мағыналарды береді. Иман еткен кісі «мүмин», иман етілген нәрселерге де «мүминун биһ» дейді.

Біз қазақ халқы, қазақ болуымыздан бұрын мұсылман болған халықпыз. Олай деуіміздің себебі, Қазақ хандығы құрылмай тұрып осынау байтақ даламызда өмір сүрген барша халық ислам дінінің ұстанушылары болған. Сол себепті де қазақ халқының салт-дәстүрлері ислам дінімен біте қайнасып кеткен десек артық айтқан болмаймыз.

"Бес парыз" айдарының өткен санында намаздың ішкі парыздары жайлы жазған болатынбыз. Бүгінгі шығарылымда аталған жолдаманың жалғасын оқи аласыздар.

"Бес парыз" айдарының өткен санында намаздың ішкі парыздарын бастаған едік. Бүгін намаздың ішікі парыздарының соңғы бөлімін назарларыңызға ұсынамыз.

1. Ифтитах (бастау, ашу) тәкбірі

Ифтитах – бастау, жабық нәрсені ашу, ену деген мағынаға саяды. Әрі «тахрим тәкбірі» деп те аталады. Ифтитах тәкбірі – намазға бастарда алынатын тәкбір. Яғни, тіке тұрып, «Аллаһу әкбар» сөзін айтып, құлақ қағу. Түрегеп тұра алмаған кісі отырып тәкбір айта алады. Имамның жамағат естуі үшін тәкбірді жариялап айтуы – мұстахап. Бұл жайлы аят: «Раббыңды ұлықта»[1]. Хадис: «Намаздың кілті – тазалық, тахримасы – тәкбір»[2]. Басқа бір хадисте: «Дәретті толық алып, содан кейін  құбылаға қарап, «Аллаһу әкбар» демейінше, Алла ол пенденің намазын қабыл етпейді»[3] - делінген.

Тәкбір ниеттен кейін алынып, имамның тәкбірінен кейін алынуы қажет-дүр.

2. Қиям (түрегеп тұру)

Қиям – тіп-тік түрегеп тұру деген мағынаға келеді. Намазда негізгі парыздардың бірі саналып, әр рәкатта Құраннан бір сүре оқылатындай уақыт тұру. Құранда Алла Тағала: «Аллаға бағынып, түрегеп тік тұрыңдар», - дейді[4]. Бірақ аяқта тұрып намаз оқи алмаса, отырып оқуына болады. Хазіреті Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «(Намазды) түрегеп тік тұрып оқы. Егер оған күшің жетпесе, отырып оқы. Оған да күшің жетпесе, сүйеніп оқы»[5].

Ифтитах тәкбірін алатындай күші жеткен адам тік тұрып, тәкбір алып, одан әрі отырып оқуына болады. Қысқасы, науқас адам түрегеп тұруға күші жетпесе отырып, отыра алмаса сүйеніп, болмаса жатып ишаратпен намаз оқи алады.

Нәпіл намаздарды тұрып оқуға күші жете тұра отырып оқуға болады. Бірақ, тұрып оқуға күші жетіп жатса, әрине тұрып оқығаны абзал.

Бұл жерде Хазіреті Пайғамбарымыздың (с.а.у.) отырып намаз оқуынан мысал бере кетейік:

Әбу Һурайра (р.а.) айтады: «Бір күні Алла Елшісінің жанына бардым. Барсам, намазын отырып оқып жатыр екен. Намазды бітірген соң:

– Пайғамбарым! Сырқаттанып қалдыңыз ба? - деп сұрадым.

– Жоқ, аштық! Әбу Һурайра, - деді. Мен шыдай алмай, жылап жібердім. Менің жылағанымды көріп:

– «Жылама, Әбу Һурайра! Бұл дүниеде аштық азабын тартқан, арғы жақта Алланың азабын тартпайды»[6], - деп жұбатты.

[1] Мүдәссір, 74/3.

[2] Тирмизи, Мауақит, 62.

[3] Әбу Дәәуд, Салат, 144

[4] Бақара, 2/138.

[5] Бухари, Таксир, 19.

[6] Кәнзу,л-Уммал, 7/199.

«Бес парыз» айдарының өткен санында намаздың төртінші парызы құбылаға бет бұру туралы тоқталған болатынбыз.

«Бес парыз» айдарының өткен санында намаздың үшінші парызы әуретін жабу туралы тоқталған болатынбыз.

4.Құбылаға бет бұру

Намазды құбылаға қарап оқу шарт. Мұсылмандардың құбыласы – Меккедегі Қағба. Тек қана салынған ғимарат емес, сонымен қатар, сол ғимараттың орналасқан жері де Қағба саналады. Мәдинаға көшпес бұрын мұсылмандар құбыласы Қудустағы Ақса Мешіті еді. Мәдинаға көшкен соң: «Жүзіңді Харам Мешіті жаққа бұр»[1]аяты арқылы құбыла Меккедегі Қағбаға бұрылды.

Қағбаны көрген адам жүзін тура сол Қағбаға қаратып оқиды. Егер одан алыс болса, тікелей Қағбаға емес, соның бағытына қарай жүзін бұрады. Намаздың мақсаты – жүрекпен Алла Тағалаға берілу. Әлбетте, Алла өлшем, бағыттан пәк. Бірақ жүректің көңілі жай болып, намазда күллі мұсылманның жүзін бұратын бір жер қажет. Сырттай жүзімізді Алланың үйі – Қағбаға бұрғанымыздай, іштей де Алла назар салатын жүрегіміз бен көңілімізді барлық нәрселерден аластап, тазалап, тек Аллаға бет бұруымыз керек[2].

Қағбаның қай бағытта болғанын білмеген адам құбыланы білетін адамдардан сұрайды. Мүмкіндік болмаған жағдайда, құбыланы өз иштиһадымен (түйсігінің итермелеуімен) табуы ләзім. Яғни, осы тұста болуы тиіс деп, айға, жұлдызға, т.б. қарап, намазын жобалаған жағына қарай оқуы тиіс. Бірақ намазын бітір- ген соң оқыған жағы құбыла болмай шықса, намазын қайта оқудың қажеті жоқ. Құбыла жайлы күмән мейлі дала, мейлі қала, мейлі күндіз, мейлі түнде болсын бәрі- бір. Мұндай адамға біреудің есігін қағып, құбыланы сұрап жатудың қажеті жоқ[3]. Құбыла жайлы қүмәнданған кісі жанында адам бола тұрып, одан сұрамай өз қөзқарасымен бір тарапқа қарай оқыса, сол оқыған жағы құбыла болып шықса, намазын қайта оқу тиіс емес. Бұрыс шықса, қайта оқуына тура келеді. Көздері көрмейтін адам да осы секілді. Құбыла жайлы жөн білетін сенімді кісінің сөзіне қанағаттанбаса да, оған сену қажет. Себебі, хабар – зерттеуден әлдеқайда басым тұрады.

Құбыла жайлы әр түрлі пікірдегі адамдар әрқайсысы білетін жағына қарай оқиды. Олар бір-біріне имам бола алмайды. Жабир ибн Абдуллаһ айтады: Бірде Алла Елшісі бір топ адамды бір жаққа жіберді. Түнде аспан бұлт болған соң ешкім құбыланы біле алмады. Осыдан барып әркім өз білген жағына қарай намаз оқыды. Біз мұны Алла Елшісіне жеткіздік. Ләм-мим демеді. Бірақ көп өтпей-ақ мына аят түсті: «Шығыс та, батыс та Алланікі. Сондықтан жүздеріңді қай жаққа қаратсаңдар, Аллатың жүзі сол жақта»[4].

Кеме немесе пойыз, ұшақтағы адам шамасы келіп, мүмкіндігі болып тұрса, құбылаға қарап оқиды. Егер кеме бұрылса, ол да құбыла жаққа қарай бұрылуы қажет. Бұрылу мүмкіндігі болмаса, алғаш тұрған жағына қарай оқиды. Егер тікелей құбылаға қарай оқитын мүмкіндік тумаса, құбылаға ең жақын бағытқа қарай оқиды. Құбылаға бұрыла алмаған науқас адамның да жағдайы осындай. Өйткені, міндеттің орындалуы атқарушының мүмкіндігіне қарай шектеледі.

Мініс атта, автомобиль мен автобуста нәпіл намазы оқылғанымен, парыз намаздарын уақыттары өтпей басқа жерде оқуға мүмкіндік бар жағдайда, аталмыш жерлер- де оқуға болмайды. Өйткені, намаздың парыздарынан болған қиям мен құбыла орындалмайды. Бірақ жері лайсаң намаз оқуға лайықсыз жерлерде ат, көліктерін тоқтатып, соның үстінде құбылаға бет бұрып, оқи алады.

Ханафи мәзһабында, екі намазды біріктіріп қосып оқу, тек қажылық мезгілінде Арафат пен Муздәлифәда ғана рұқсат етілген. Бұдан тыс жолаушылық секілді себептерге байланысты қосып оқи алмайды. Бірақ басқа мәзһабтарда жолаушылықта екі намазды қосып оқу бар. Сол себепті, жолаушылықта ханафи адам шафиғи мәзһабы бойынша, ниет етіп, зәру жағдайларда, екі на- мазды қосып оқуына болады.

Құбыла жақтан 45 шамадан (градус) артық оңға немесе солға бұрылу – құбыланың шартын бұзады. Намазда себепсіз көкірегін құбыладан бұру намазды бұзады. Егер тек жүзін бұрса, дереу құбылаға бұру керек. Мұндай жағдайда, намазы бұзылмайды. Бірақ харамға жақын мәкрүһ болады[5].

____________________

[1] Бақара, 2/144.

[2] ДИА, 231-бет.

[3] Білмен, 110.

[4] Бақара, 2/115.

[5] Білмен, 110.

Айша анамыздың айтуы бойынша  Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Мәдинаға қоныстанғаннан кейін өмірден өткенше (жыл сайын) рамазан айының соңғы он күндерінде иғтикафқа кіретін еді. Және оразаның соңғы он түнін құлшылықпен өткізген Алла елшісі (с.ғ.с.): «Соңғы он күннің тақ сандарынан қадір түнін іздеңдер», - деген.

Назарларыңызға 2018 жылғы Қазақстан елдімекендерінің Рамазан айындағы ораза және намаз уақыттарының кестесін ұсынамыз.

Аса Қамқор, ерекше Мейірімді Алланың атымен...

Барша мақтаулар Аллаға тән!

Адамзаттың асыл тәжі болған Мұхаммед Мұстафаға Алланың сәлемі мен игілігі болсын!

Расында сәресі үлкен бір нығмет, Алланың сыйы, пайғамбардың (с.ғ.с.) өсиеті. Кімде-кім оның қадірін білсе көптеген жақсылықтарға қол жеткізеді.

Құран Кәрім мен хадистерде адамдарға қиындық туғызатын ешқандай міндеттіліктің жоқ екені жиы айтылған әрі қандай да бір қиындық пен ауыртпалық туған жағдайларда кейбір жеңілдіктер мен рұқсаттардың берілгенін көреміз. Осы жалпы қағидалардың арасында кейбір жағдайларда ораза ұстамауға да рұқсат берілген. Енді осыларға жеке-жеке тоқтала кетейік.

Қырда бағылған қой мен ешкі саны қырық болса, нисап мөлшеріне жеткен болып есептеледі.

Пайғамбарымыз (с.ғ.с):

Зекет–адамдар арасындағы теңдікті сақтау, кедей-кепшіктер мен байлар арасындағы қарым-қатынас пен бауырмалдықты күшейту үшін Алла тарапынан бекітілген үкім. Алайда зекетке қатысты үкімнің де өзіндік шарттары бар. Зекет адамның мал-мүлкіне қарай бірнеше топқа бөлінеді. Бұлар төмендегідей:

Зекеттің белгілі бір адамға парыз болуы үшін төмендегі шарттардың толық болуы тиіс. Олар:

1. Мұсылман болу;
3. Азат болу;
4. Нисап мөлшері;
5. Толық иелік ету;
6. Зекет малының өсімді болуы;
7. Негізгі қажеттерінен артық болуы;
8. Нисапқа толған дүние-мүлікке бір жыл толу;
9. Қарыз болмау

Зекет беру үшін зекет берушінің жеке басы мен мал-мүлкіне қатысты жоғарыда аты аталған барлық шарттар орындалуы тиіс. Сонымен қатар зекеттің дұрыс орындалуы үшін мынадай қосымша шарттары бар:

1.Ниет

Зекетті өтемегендер бұл дүниеде жоқшылық пен аштыққа кіріптар болады. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) бұл турасында былай дейді:

ما منع قوم الزكاة إلا ابتلاهم الله بالسنين

Көптеген аят-хадистерде зекетін берген мүміндерді ақырет күні Алланың мол сый-сияпатқа кенелтетіні айтылған. Құран Кәрімле Алла Тағала:

إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ

آخِذِينَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ ۚ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَٰلِكَ مُحْسِنِينَ

كَانُوا قَلِيلًا مِّنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ

وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ

وَفِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ

«Шындығында, тақуалар бақшаларда, бұлақтарда болады. Олар өздеріне Раббыларының бергенін алады. Өйткені олар бұдан бұрын жақсылық істеуші еді. Олар түнде аз ғана ұйықтаушы еді. Олар таң сәрілерде кешірім тілеуші еді. Олардың малдарында сұрағанға да, сұрамағанға да тиесілі үлес бар,»[1]–деп зекет берушілердің бұл дүниедегі жақссы ісінің жемісін ақыретте беретінін баяндаған.

Басқа бір аятта:

وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ أُولَٰئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ

«Мүмин ерлер мен мүмин әйелдер – бір-біріне көмекші. Олар жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыяды. Сондай-ақ оларнамаздарын толық орындап, зекет береді. Аллаға жіне елшісіне бой ұсынады. Расында, Алла тым үстем, аса дана,»[2]–дейді. Яғни дәулетті муминнің белгісі намазымен қатар зекетті де толық беруі.

Ал, Пайғамбарымыздың (с.а.с) хадистерінде мұқтаждарға көмектесіп, байлығының зекетін бергендерге періштелердің дұға тілейтіндігі айтылған. Сондай-ақ малы азаймай, керісінше, молаятыны жайлы муминдерді сүйіншілеген. Бұл жайында Алла елшісі (с.а.с) Әбу Хурайра (р.а) жеткізген хадисте:

ما من يوم يصبح العباد فيه إلا و ملكان ينزلان فيقول أحدهما: اللهم أعطِ منفقاً خلفا، ويقول الآخر: اللهم أعطِ ممسكاً تلفا

«Күн сайын пенделер ұйқысынан оянған уақытта екі періште түсіп, оның біреуі: «Я,Раббым! Жақсылыққа жұмсаушының жұмсағанын (дүниесі мен сауапты амалын) есесімен қайтар,»–десе, екіншісі: «Уа, раббым! Сараңды шығынға ұшырат,»–деп тілейді.»[3] демек бұл дүниеде мұқтаждарды қуантып, алғысын алған адамға періштелер де игі тілеу тілейді екен.

[1] Зарият 15-19

[2] Тәубе 71

[3] Бухари «Зекет 1410»; Мулим «Зекет 57»

Қа­жы­лық ғи­ба­да­тын­да қа­жы­лық­тың па­рыз­да­ры мен шарт­та­ры­нан бас­қа уә­жіп мін­дет­тер бар.

Қажылық ғибадаты шамасы жеткен әрбір адамға өмірінде бір рет парыз.

Қажылық ғибадатының парыз болуының өзіндік шарттары бар. Яғни, шариғатымыз бойынша мынадай кісілерге ғана қажылық өтеу парыз болып саналады:

Сағи (араб тілінде) – шапшаң жүру, жүгіру деген мағынаны білдіреді. Ал шариғаттағы терминдік мағынасы: Мәсжидул-Харам жақта орналасқан Сафа және Мәруа төбелерінің арасында Сафа төбешігінен бастап, Мәруада аяқтау шартымен төрт рет барып, үш рет қайтып келу.

Ислам – жеңілдік діні, сондықтан түрегеп тұрып намаз оқи алмайтындай дәрежеде ауру не кәрі кісілер өздерінің орнына басқа адамды өкіл жасап, лақтыртуларына болады.

Шайтанға тас лақтыру: Қажылардың құрбан айт күндерінде Минада бір-біріне жақын арақашықта орналасқан тіктеулі тұрған үш шайтан тасқа кішкентай- кішкентай тас лақтырулары – қажылықтың уәжіптерінің біреуі.