Бүкіл адамзатқа жіберілген соңғы Пайғамбарға деген сүйіспеншілік Аллаға иман келтірген әрбір мүміннің жүрегінің төрінен орын алатыны мәлім. Алла Елшісінің (ﷺ) хазреті Омарға (р.а.) «мені өзіңнен артық сүймейінше иманың толық болмайды» деуінен-ақ Расулуллаға (ﷺ)  деген сүйіспеншіліктің қаншалықты маңызды екенін байқаймыз. Ал енді Пайғамбарымызға (ﷺ)   деген махаббаттың көрінісі күнделікті өмірімізде қалай байқалмақ?

Мәуліт арабша «туылу», «туылған уақыты» деген мағыналарды білдіреді. Адамзаттың асылы, Пайғамбарлардың ардақтысы Мұхаммед ﷺ  Пайғамбардың туған уақытына байланысты атап өтілетін күн мәуліт деп аталады. Бұл – дінде әу баста болмаған, кейіннен енгізілген нәрсе. Әйтсе де, көпшілік ғұламалар мәулітті бидғат хасана, яғни құптарлық жақсы жаңалыққа жатқызады. Оған нақтылы дәлелдері де бар.

«Бақара» сүресінің 255-аяты Аятүл күрси қасиетті Құранның ішіндегі ең құнды аят болып табылады. Оны тұрақты оқыған адам Жаратушының разылығына бөленіп, шайтанның уәсуәсасынан қорғануға, көптеген жақсылықтарға бөленуіне септігін тигізеді.

Мұнафық деп сырт көзге сөзімен немесе ісімен мұсылман болып көрінетін (іштей кәпір) екіжүзді адамды атайды. Мұнафықтар (бұдан әрі – екіжүзді) ислам тарихында әуелден болған.

Ұлы Жаратушы Жаппар Ие әрбір мұсылман баласына пайғамбарларды алаламай, бірдей иман етуді парыз еткен.

Хақ Тағала адам баласын ең көркем бейнеде және жан-жақты қабілетті етіп жаратқан, әрі оған Алланы танып-білсін деп ақыл-сана берген. Жұмыр басты пенденің ақыл-ойы арифметика, геометрия, химия, астрономия, т.б. ғылым салаларындағы кей-бір сұрақтардың жауабын еш нәрсенің көмегінсіз-ақ өздігінен білуі мүмкін. Мәселен, төрттің жартысы екі болатыны немесе бүтіннің өз бөлшектерінен үлкен екендігі адамға мәлім. Бұл қабілет Алла Тағаланың зор нығметтерінің бірі.

«Абай» журналының 1992-жылғы 3-санында жарияланған «Тұрағұлдың естеліктерінде» мынадай жолдар кездеседі:

«Ұлғайған сайын әкемнің ашуы азайып, жұмсақ тарта берді. Жасы ұлғайған адамның бәрі де жасып, қайрат ажары кеміп, жұмсармағы табиғаттың жолы шығар. Бірақ, менің әкем осы жұмсарғандығын бір жағынан өзі еңбек қылып тапты деп білемін,» - дейді.

Уа, достар! Алла Тағалаға біреуден үйреніп, яки ата-бабаның жолымен ұғып, нанып, иман келтірген кісі де мұсылман болады. Олай да болса өз ақылыменен ойлап, осы дүниенің, бір құдіретті күшті иесі болса керек деп, оз ақылыменен дәлел таппаған кісі қатты күнәһар болады және ондай кісі шайтанның азғыруына, біреудің алдауына еріп кетуге жақын тұрады. 

«Пайғамбар» сөзінің этимологиясына, яғни шығу тегіне үңілсек, ол парсы тіліндегі «пейгам» (хабар) «бер» (әкелуші)[1] деген сөздерінен алынған. Қазақша «хабаршы» деген мағынаны білдіреді. Бұл сөз түркі халықтарында да сол негізгі қалпында және тура мағынасында қолданылады.

Бүгінде әркімнің құлағына шалынып, санасына сақталған, астарында сан алуан сауалы бар күрделі пікірдің бірі – үмбеттің жетпіс үш топқа бөлінуі.

Ертеде бір патша баласын медресеге беріпті. Баласы ұстазды тыңдамай, еркелікке басыпты. Патшаның баласы болғандықтан ұстаз да балаға қатты сөйлеуге қаймығып, шарасыз халге түсіпті.

Торайғыр ауырып жатқанда, жалғыз баласы Әбеттің сөзі. Өлейін деп жатқанда, Әбет деген жалғыз баласы бар екен: өзі мырза, өзі шора.

Бір күні Хазреті Фатима (р.а.) науқастанып қалады. Хазреті Әли (р.а.) оның көңілін аулап: Не жегің келеді? – деп сұрады. «Анар жегім келеді» - дейді Хазреті Фатима (р.а.).

Әділдігімен әйгілі хазірет Омар (р.а.) баласы Абдуллаһпен және хазірет Хасанмен (р.а.) Мәдинаның көшелерін аралап жүріп, арып-ашып жүдеген кішкентай баланы жолықтырды.

Бірде қажылық сапарында мынандай бір әсерлі оқиға болады.

Ертеде бір-бірімен тетелес өскен екі ағайынды жігіт әйел, бала-шағасымен бір шаңырақтың астында өмір сүреді.

 إِنَّ رَبَّهُمْ بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَخَبِير–  «Сол күні Раббылары олар жайлы толық хабар алушы».

Адамдардың барлық жамандық пен пәлекеттерден Алла Тағалаға қалай сиынып, қалай Оның қорғанына кіру жолдары айтылады.

«Қадір» сүресі»

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ (1) وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ (2) لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ (3) تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ (4) سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ (5)

Назарларыңызға Құранның «Кәусар» сүресінің бірінші аятындаға мағыналар төңірегіндегі жазбаны ұсынамыз.

Құдіретті Құдай Тағала Құранның "Асыр" сүресінің 4-аятындағы бір бөлігінде салиқалы амалдар жайында сөз етеді. 

Тұғырнама мұсылманның тұлабойында табылуы тиіс негізгі жеті көркем сипатты қамтиды. Атап айтқанда, имандылық, отаншыл болу, білім алу, бірлікке болысу, еңбекқорлық, мәдениетті болу және әділдік принципін ұстану. Бұл – адам баласының кісілік келбетін, көркем мінезін қалыптастыруға негіз болатын жеті рухани қазық.

Ұлын үйлендіргісі келген ата-ана келін болуға лайықты қыз қарастырады. Екі жақтың тұрғылас, тең болуына ерекше мән береді. Әсіресе, қыз басының бос болуын негізге алады.

Пенде, заманның да, жеке өмірінде де кездескeн жетістіктері мен кемшілігін ой елегінен өткізіп, жақсылығына тұщынып, кемшілігінен безініп, қиыншылықтарынан шығар жол іздесе, ол келешекке жол көрсетуші десе болады.

Сегіз  қырлы  жігіттік  кемелдігін  білдіретін  сегіз қырлылықтың  бірі  –  сауаттылық,  оның  ішінде  діни білім  алу  еді.  Осы  тақырыпта  қалам  тартқан  көп зерттеушілер бұл қырды назардан тыс қалдырды.

Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) заманында Мәдина қаласында көзі соқыр қарт қайыршы өмір сүреді.

Дәл бүгінгі күні біздің өмір сүріп жүрген ортамыз немесе біздің қоғамда көп адамдар дінді тек мешіттегілер ғана ұстанып, солар ғана уағыздауға тиіс, жалпы дін мәселесі солардың ғана ісі деп ойлайтын сияқты.

Жекелеген ойшыл қалам қайраткерлерінің еңбектерінде Алланың атына байланысты синтагмалық тіркестерді байқаймыз (Бұл жайлы «Шын Құдай кім?» атты мақаламызда кеңірек баяндағанбыз). Солардың қатарында «әкелі-балалы» Абай мен Шаһкәрім де бар. Хакім еңбегінде «Патша Құдай», қажының өлеңінде «Шын Құдай» деген тіркестер кездеседі.

1982 жылдың тамыз айы. Түркияның Қайсари облысының Яхиялы ауданына қарайтын Қаракөй ауылында бір таңғажайып оқиға болды.

Дін мен ғылымның  арақатынасының тарихы күрделі және қақтығыстарға толы. Ғылыммен соқтығысуы аз да болса саясатта, өнерде, адамгершілікте және басқа да  мәдениет салаларында орын алады. Дінге қарсы атеистік әдебиеттерде ғылым жарықпен, сәулемен, ал дін – қараңғылықпен және надандықпен теңестіріледі. Әрбір кеңестік кезеңдегі оқушы мен студентке ең көп тараған, басшылық еткен идеологияның стереотипі күнделікті санадан орын алды.

«ЙӘ+РАМАЗАН - ЖӘ-Ә+РАМАЗАН - ЖАРАМАЗАН (ЖАРАПАЗАН)»

Шын мәнінде, үш анықтың не екенін Шәкәрімнің өзі шығармасының басында-ақ былай деп ескертіп, аяғында тағы қайталайды.

Баламызбен тіл табысу кейде қиынның қиынына айналып жатады. Кейде неліктен ашық, айқын айтқан нәрсені түсінбейді деп ашуланатынымыз да болады. Бар мәселе баланың ойлау жүйесінде екенін ескере бермейміз.

Бала тәрбиесі дегеніміз – дүние есігін енді ашқан кішкентайдың тұлғалық «Менін» бұзып алмай, үлкен өмірге дайындау. Көптеген ата-ана дұрыс деп табылған кей іс-әрекеттерді баланың бойына сіңіреміз деген оймен оның «Менін» қысымға алады. Ал өзіне қысым жасалып жатқанын байқаған әрбір бала  қорғануға тырысады.

Мұсылманша неке қиып, Ислам талаптарына сай өмір сүрудің үй ішіндегі берекенің қайнар көзі екені айтылып та, жазылып та жүр. Біз бүгін некенің жай әрекет емес, құлшылық екендігіне тоқалмақпыз.

Жаратылыс тұрғысынан әйел мен еркек тең емес, әрқайсысы өзіне тән қасиеттермен ерекшеленеді. Егер бір-бірінен ешбір айырмашылығы жоқ өзара тең жаратылыс болғанда, Құдай Тағала еркек – әйел етіп бөліп жатпай, бәрін біркелкі әйел яки еркек етіп жаратар еді.

Бүгінгі таңдағы ене мен келін арасындағы қарым-қатынас жайлы әрқилы жағымсыз пікірлер айтылып жүр. Бұл бір жай ғана отбасы, ошақ қасының мəселесі іспетті көрінгенімен, өз кезегінде біздің ұлттық болмысымыздың бояуын солғындата түсетін дүние екені бесенеден белгілі.

Рамазан айы – кішкентай бүлдіршіндеріміз бен есін біліп қалған балаларымызға құлшылық пен адамгершілік құндылықтарын түсіндіріп, үйретуге үлкен мүмкіндік.

Алуан қырлы гауһардай шапақ атып, әрқайсымыздың жан-жүрегімізде жақсылық, ізгілік нұрын сепкен Әлихан Бөкейханов тұлғасы – мәңгілік. Әлихан кезінде қазақ халкының көрнекті көшбасшысы, ғалым, кайраткер, ұлтазаттық қозғалысының көсемі, тұңғыш Абайтанушы, Абайды алғаш рет Ресейге, кейін Еуропа халқына танытқан жазушы, аудармашы, тұңғыш энциклопедист, сыншы.

Пайғамбарымыздан ﷺ бастау алатын үмбеттің қамы әр дәуірдегі Ислам ғұламаларының бәрінің дерлік басынан өтті. Олар үшін қара бастың қамынан көрі үмбеттің жәй-күйі, болашағы, Алла алдындағы міндеті көбірек толғандырды. Пайғамбарлықтың 23 жылдық міндетін жаратушы Хақты разы еткен халде толық атқарып, соңғы тұрағына аттанып бара жатқан ардақты Eлшінің ﷺ соңғы сөзі «Үмбетімнің ендігі халі не болар екен?» деп қамығумен үзілген болса, сол үмбеттен шыққан саңлақ сахабалар мен ғұлама ғалымдар және Құдай сүйген құлдардың да бар ынта-жігері, күш-қайраты, таланты мен тағылымы тек Ислам үмбетінің қам-харекетіне арналды.

Жәнібек қайтыс болғаннан кейін 2001 жылы естеліктер жи­на­ғы шықты. Оны құрастырған – Тұрсын Жұртбай мен жолдасы Тоты.

Тарих қатпарында ұлты үшін басын бәйгеге тіккен арыстар аз болмаған. Олардың бірін танысақ, бірін тани бермейміз. Елі үшін аянбаған талай ердің артында қалған еңбегін саралар болсақ бір емес, бірнеше өмірге сыйғызарлықтай.

Ислам – тұтас адамзатқа жіберілген ізгілікті насихаттаушы дін. Ал, Құран мен пайғамбар сүннеті – асыл діннің діңгегі. Бұл екі қайнар көз мұсылмандарға бағыт-бағдар беруші негіз.

Ғұлама Файрузабади «Басаир зауай ат-тамииз фи латаиф әл-Китаб әл-Азиз» атты кітабында былай дейді:

Алланың затына, сипатттарына, немесе іс-әрекеттеріне қатысты кейбір Құранның аяттары мен Пайғамбар (с.ғ.с.) хадистерінде келген сөздердің кейбірінің тура мағынасы Аллаға  жараспайтын сияқты көрінсе, енді біреулері Жаратушыны  жаратылыстарына ұқсатқандай түсінік беруі мүмкін.

Қазақстанның діни-конфессиялық кеңістігі тәуелсіздік алғалы бергі уақыт арылығында құрылымдық тұрғыда ауқымды өзгеріске ұшырап, діни институттар сандық және сапалық тұрғыда айтарлықтай жетіліп,  азаматтарымыздың діни санасының деңгейі өсті.

"Мұсылман діні күшейіп келе жатыр» деп қуанып едік, бұл жаңа ағым қазаққа жау болып шықты.

Хакім Абай «Алланың өзі де рас, сөзі де рас» деген. Ұлы шайырдың бұл сөзін ойшыл Шәкәрім «Шын таза жан тазалықпен, Тәңірісіне бармақ ол» деп қуаттайды. Ғасырлар бойы ұлы даламызда салтанат құрып келе жатқан ислам дінінің қадір-қасиеті адамзат баласы үшін басты құндылық. «Алланы бір, Пайғамбарды хақ, Құранды шын» деп таныған ата-бабаларымыздың аманатына адалдық таныту – бүгінгі міндет.

Соңғы жылдары қазақтың қаһарман ұлы Талғат Бигелдинов қоғамнан оқшау өмір сүргендей сезілді. Батырмен сұхбаттасу талай тілшінің қол жетпес мақсаты болды. Біз де батырмен тілдесудің орайлы сәтін таппадық. Атамыз да, апамыз да қаламады шамасы.

Тәуелділік психологиялық ауытқу ма әлде адамның бойында тумысынан болатын қасиет пе? Тәуелділіктің түрлері, себептері мен салдары қандай? Романтик болу тәуелділіктің бір көрінісі ме? Деструктивті ағымдар мен тәуелділіктің қандай байланысы бар? Неліктен қазіргі жастар депрессияға бейім?

Осы және басқа да сұрақтар төңірегінде Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігі Дін проблемаларын зерттеу орталығының психолог маманы Лимана Қойшиевамен ой өрбіттік.

Бүгінгі діни ахуалға әсер ететін діни таным төңірегінде белгілі дінтанушы ғалым, философия ғылымдарының докторы, профессор Досай Кенжетай ағамызды сұрақтар жіберіп сөзге тартқан едік.

Астана қаласы әкімдігінің Дін проблемаларын зерттеу орталығының КММ басшысы Долиев Жапал Әмзебекұлымен орталықтың жұмысы жайында сұхбат.

Серікбай қажы ОРАЗ,

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти

«Ғылым мен дін бірге бар»

«Ел болам десең бесігіңді түзе» деген есті сөзді ту көтерген абыз даланың талай тәжірибесі тірілмей келеді. «Отан отбасынан басталарын» ескерсек, «өзі үйде қылығы ғаламторда» болған бүгінгі қоғамның бір ғана бала тәрбиесі туралы айтар сөз де, қаузалар ой да аз болмауға тиіс екенін күн санап кезініп келеміз... Сөз тізгінін «Нұр Астана» мешітінің наиб имамы Руслан Байзақовқа ұсынып көрдік.