Егер ислам сеніміне назар аударатын болсақ, оның ауқымы барлық адамзатты қамтитындығын байқауға болады. Сонымен бірге ислам ақидасынан түсінетініміз, жер бетінде ислам дінінен өзге басқа сенімді ұстанып, басқа шариғатты қолданып, басқа саясаттағы бағыттардың бар екендігін аңғартады.

Адам баласы әлсіз жаратылыс болғандықтан, кейде өмірдің негізгі мақсаттарын ұмытып, болмашы нәрселерге бола, үлкен нығметтерден, өткінші дүние үшін мәңгілік сыйлықтан алыстап қалып жататыны мәлім.

Алла Тағаланың адам баласына беретін нығметтерінің көптегі соншалық, кейде пенде оны ұмытып, немесе ескермей кетеді.

«Ұлық болсаң, кішік бол», «Жемісті ағаш иіліп тұрады» деген мақалдардан халық санасындағы асыл қасиеттің тозбас бағасы мен мызғымас орнын бағамдауға болады. Мұнда айтылған ізгі құндылық – кішіпейілділік.

Өзге мұсылман бауырға қарата айтылған жақсы сөз, есесі айтушының өзіне тезірек жетеді. Жақсылықтың игі әсерін өзі бірінші көреді.

Адам өмірінде есте қалатын сәулелі сәттер мен ғибратты оқиғалар жиі кездеседі. Әр пенде сол оқиғадан ой түйеді, өмірлік сабақ алады. Елордамызда бес мүфтидің басқосуы осы жылдың есте қалған басты оқиғасы болды деп атар едім. Бұл – мүфтият тарихында қалған сәулелі сәт.

Адамзаттың жаратылуының негізгі мақсаты – құлшылықты тек Аллаға ғана арнап, алладан өзгеге сыйынудан бас тарту. Себебі, Алла тағала қасиетті Құранның «Зәрият» сүресінің 56-аятында: «жын мен адамзатты өзіме құлшылық ету үшін ғана жараттым», - деп, біздің жаратылудағы ең негізгі мақсатымызды айқындап берген.

Алла Тағаланың жалғыз, даралығы мен құдайлығы нақтыланғандықтан, Оған ұқсас, серіктес тәңірлердің жоқ екендігін айтуымыз қажет. Бұл жерде, Бір болуы – сандық тұрғыдағы бірлік емес, себебі, сан тізімінде орын алған әрбір бірдің жартысы немесе басқа бөлшектері бар. Өйткені, серіктес, бәсекелес тәңірдің бар екендігін мойындауда оның құдайлығын, ал ұқсасының бар екенін алға тартуда Оның Бір екендігін жоққа шығару бар.

Өмірді танығысы келген бір жас жігіт дүниені аралап, саяхаттап жүрген елдерінің бірінде мәшһүр бір ғалымның үйіне қонаққа барады.  Саяхатшы ғалымның тұрған үйінің дуалдарының кітаптарға толы екендігін көреді. Қатты таң қалады әрине. Бірақ мұның мәнісіне бара алмайды. Үйде жерге төсеулі бір кілем, дуалдың түбінде бір төсек, ортада тұрған бір столмен орындықтан басқа ешнәрсе болмайды.

Теңіз жағасында жүргенде шағалалардың су үстіндегі билерін немесе кішкентай ғана құстың ағаштың жіңішке бұтағында сайрағанын көрген кезде үлкен рахат сезінеміз. Сосын біраздан кейін досымыздан естіген ауыр хабар жүрегімізді сыздатады. Жүрегіміз бен көңілімізде алдында сезінген рахаттан ешбір із қалмайды. Бірақ, біраздан кейін көзіміз бен құлағымыз қайтадан рахат беретін көріністер мен дауыстарға түседі. Бұл өмір қайқаң-еніс осылай жалғаса береді.

Тақуалық сөзі «аз сөйлеу», «сақтау», «қорғау», «әдепсіз әдеттерден, зиянды нәрселерден аулақ болу» деген мағынаны білдіреді.

Бидғат – аср ус-сағадаттың (алтын ғасыр), яғни сахабалар ғасырынан кейін пайда болған, шариғатта негізі жоқ, сенім, құлшылық және іс-әрекеттер жайында қолданылған бір термин ретінде «осыған дейін ұқсасы болмаған, кейіннен пайда болған (мухдас) нәрсе» деген мағынаға саяды.

Аса Рақымды Ерекше Мейрімді Алланың атымен бастаймын.

Аллаға мақтау Пайғамбарымызға (с.ғ.с), Алланың салауаты мен сәлемі болсын!

Жұма және жұмақ сөздерінің арасын тек бір ғана әріп бөліп тұр. Екеуі де мұсылман үшін ең қажет, ең мүбәрак ұғым. Осы екі берекелі сөзді не байланыстырады?

Біреудің мұң-мұқтажын өтеу, оны басына түскен уақытша қиындықтан құтқарып, жағдайын жеңілдету. Ойлаған адамға бұдан асқан бақыт, бұдан асқан ләззат бар ма? Расында, адамның ең жақсысы ‒ басқаларға пайдалы болғаны, ал амалдардың ішіндегі Аллаға ең сүйіктісі ‒ адамдардың жүрегіне қуаныш сыйлау.

Жаратушы Алла Тағала Өзіне қол жайып дұға жасайтын пенделерін жақсы көреді және, әлбетте, Алла дұға мызға міндетті түрде жауап береді.

Ислам тарихында өзгелерге теңдессіз құлшылық – ораза ұстау арқылы үлгі болып қалған тұлғалар бар. Сол ізгі жандардың оразасы мен түнгі ғибадаты жайлы естіген кезде өз құлшылықтарыңызға қанағаттанбай қаласыз.  Назарларыңызға бірқатар сахабалардың Алланың разылығы үшін жасаған кіршіксіз құлшылықтарын ұсынамыз.

Аузымыздан шыққан әрбір сөзді жазып алатын періштелер бар. Және олар жасаған әрбір жақсылығымыз бен пендешілікпен қате кеткен тұстарымызды да қағазға түсіріп, түртіп отырады. Олар Аллаға қарсы келместен, Оның барлық бұйрықтарын орындайды. Періштелер адамдар үшін кешірім сұрайды.

Ал мына дұғаны айтқан адамға періштелер асығады:

Дұға мұсылманның Жаратушысына толық бойсұнғандығын, Оған толық тәуелді екендігін білдіреді. Адамды кез-келген жағдайда Раббысын ғана еске алып, Одан ғана жәрдем тілеуге, Жаратушысымен жақын болуға тәрбиелейді. Ал, мына дұғаны айтқан адам өзін зияннан сақтайды:

Алла Тағаланы еске алып, дұға жасау – жан-тәннің шаршағанын басып, көңілді жайландырады, уайым-қайғының, қорқыныш пен күдіктің қою бұлты сейіледі. Егер Аллаға барлық ісіңізді тапсырғыңыз келсе, осы дұғаны оқыңыз.

Әбу Бәкір (оған Алла разы болсын) Алла Елшісінен (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) таңертең және кешке айтып жүретін дұға үйретуін сұрағанда, осы дұғаны айтқан екен:

Құран кәрімде иман жөнінен үлгі еткен адам бейнесі нақты әрі түсінікті етіп көрсетілген. Ілім – иман   іс-әрекет байланысын сақтаған, осы байланысты тіршіліктынысының ұстанымы етіп алған мүмін – үлгі болатын ізгі адам. Құранда нағыз мұсылмандардың қандай болу керектігін аяттарында нақты баяндайды.

Хақ Тағала қасиетті Құранның толықтай бір сүресін «Муминун» яғни, «мүміндер» деген атаумен атап, аталмыш сүренің алғашқы аяттары мұсылман мүминдерге тән сипаттармен басталған.

Әр елдің мұсылмандары өздерінің дәстүрлеріне сай Ислам дінін ұстанып келеді. Себебі, Ислам шариғатқа қайшы келмейтін дәстүрлерді жоққа шығармайды, тіпті қолдап құптайды.

Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Кiм Аллаға және Қиямет күнiне иман келтiрсе көршiсiн құрметтесiн. Кiм Аллаға және Қиямет күнiне иман келтiрген болса қонағын құрметтеп, оған тиiстi қонақжайлылығын көрсетсiн» деген. Сол кезде адамдар: «Я, Алланың Елшісі! Қонақжайлықтың мерзiмi қанша күн?»  деп сұрайды. Ол: «Бiр күн, бiр түн. Жалпы қонақжайлықтың мерзiмi үш күн. Одан артығы садақа болады. Әрi, Алла Тағалаға және Қиямет күнiне иман келтiрген адам жақсы сөз айтсын немесе үндемесiн», – деп жауап бердi». (Бұхари, Муслим)

Аманат сөзінің асыл дінімізде алар орны ерекше. Осы бір ғана сөз адамның Алламен қандай байланыста екенін, оның ақыреттегі есеп-қисаптан қаншалықты қорқатынын көрсетеді. Аманат дегенде бірден қиянат сөзі еске түседі.

Бүгін – халықаралық орамал күні. Осыған орай, сіздердің назарларыңызға ертеректе әр өңірдегі аналарымыздың орамал тағу үлгісін ұсынамыз:

Назарларыңызға Бауыржан Момышұлының 1942 жылы жазған «Жауынгерлік қасиеттерді тәрбиелеу туралы ойлар» жинағынан ер баланы көшбасшылыққа тәрбиелейтін қазақ дәстүрлерін ұсынамыз.

Ардақты Мұхаммед пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бірқатар хадистерінде сарымсақтың өте пайдалы екендігін, оны емге жарату керектігін білдірген: «Сарымсақ жеңдер, сонымен емделіңдер. Өйткені ол жетпіс түрлі ауруға ем»; «Сарымсақ немесе пияз жеген кісі  (иісі кеткенше мешіттерімізге жоламасын, үйінде отырсын)».

Асыл дінімізде білім алудың маңызы ерекше. Өйткені білім – амалдың негізі, мінездің басшысы және түзетуші құралы. Амалсыз білімнің пайдасы болмайтыны секілді, білімсіз амалдың да еш пайдасы болмайды. Білім мен амал – бірін-бірі толықтырушы, бір-бірінен ажыратуға болмайтын егіз ұғым.

Сүндеттеу медицина ғылымында «циркумцизия» (лат. сіrсumсіsіо — дөңгелете кесу) деп аталады. Оның тарихына қарасақ, б.э.д. 2500 жылдары ежелгі Мысыр елінде кең қолданылғандығын көреміз. Сүндеттелген перғауын бейнесі мен ересектеу екі баланы сүндетке отырғызу рәсімі көрсетілген папирус суреттерінің Каир мұражайында сақталғандығы - осының айғағы. Тіпті, ол көптеген Африка елдерінде де баланың есею нышаны ретінде қалыптасқан.

Жүсіп Баласағұнның «Құтадғу білігін» зерттеп жүрген соң ол дәуірді кеңінен тануым үшін Қарахан дәуірінде хатқа түскен барлық жазбаны қарауым керек болды. Зерттеу барысымен Түркияда жүргенде «Қарахан мемлекеті кезінде Құранның көне түрік тілінде аудармасы жасалған» дегенді оқыдым. Бұл мәлімет бізді еріксіз таң қалдырды.

Бізге Алла Тағала ерлі-зайыпты екі жасқа олардың отау көтерудегі мақсатын айқындап берген: «Әрі сендердің тыныштық, тыным тауып орнығуларың үшін өздеріңнен жұбайлар жаратуы және араларыңда сүйіспеншілік пен мейірім-жанашырлық пайда етуі де – Оның белгілерінен» («Рум» сүресі, 21-аят).

Шағбан айы аяқталып, сағындырған қасиетті Рамазан айының келуіне де санаулы күндер қалды. Жылына бір рет келетін үлкен мүмкіндік айын құр жіберіп алмай, сауапты өткізудің қамын бірге қарастырып көрейік.

Туыстық байланысты мықты тұту олардың хал-ахуалын сұрау арқылы, оларды жалғыз емес екенін сездіретіндей деңгейде зиярат жасау арқылы жүзеге асады.

Екі жол айрығы, екі бөлек өмір үйлену арқылы тоғысады. Осы бас қосуда көптеген дұғалар жасалып, ақ тілектер айтылады.

Адам баласын өзі секілді қос аяқты, жұмыр басты өзге пенделерден ерекшелеп тұратын бір қасиет – оның мінезі. Жақсы мінез – жан көркі. Адамды кең пейіл, көпшіл ететін де, я болмаса қытымыр, кекшіл ететін де – бойға біткен мінез.

Хадиша анамыз – Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) ақылды, әділ, сенімді, аманатқа берік турашыл мінезіне қарап, оған өзін жар болуға ұсынған ақылды әйел.

Изабель Эберхард (Isabelle Eberhardt) (1877-1904) – щвейцариялық ғалым, танымал жиһангез, жазушы. Ислам дінін қабылдап, шариғат шәлісін жамылған Изабель жастайынан қасиетті Құранды жатқа оқыған.

Бірінші орыс революциясының жемісі іспеттенген Ресей империясы Мемлекеттік думасының 1906 жылғы алғашқы шақырылымына Түркістан өлкесіндегі Сырдария облысынан депутаттар сайланбай қалды. Оған түрлі ахуал әсер етті.

Көктонды атаның шын есімі туралы ел ішінде екі түрлі пікір бар. Бірі – Имам Марқозы (Марғұзи, Мерғазы, Мәруази). Екіншісі – Баба Машин.

ХХ ғасырдың басында қазақ азаттық қозғалысы жаңаша тұтанып, империядағы революциялық қозғалыспен астаса, тез өрістеді. Оның бастауында діни қызметшілер тұрды. Солардың бірі әрі бірегейі Шәймерден Қосшығұлов еді. Оның азан шақырып қойылған есімі Шаһмардан болса керек, ел арасында құрметпен Шәйке молда деп аталады екен. Орыс дереккөздерінде Кощегулов (Кочегулов) Шаймардан түрінде таңбаланған. Шәймерденді кезінде Ақмола облысының сайлаушылары Ресей империясында революция толқынымен шаңырақ көтерген Мемлекеттік думаның алғашқы екі шақырылымына да депутат етіп сайлаған. Яғни ол қазақ қауымына танымал қоғам қайраткері болған-ды.

КСРО дипломатиясының негізін қалаушылардың бірі, 1928-1936 жылдардағы КСРО-ның Сауд Арабиясындағы өкілетті өкілі, қазақтың тұңғыш дипломаты Нәзір Төреқұловтың өмірі мен атқарған қызметі жайынан аз-кем баян етпекпіз.

Көрнекті қоғам және дін қайраткері, аудармашы, хадисші Сәдуақас қажы Ғылмани ХХ ғасырда өмір сүрген дара тұлға. Дегенмен, сол кездегі солақай саясаттың ықпалымен қуғын-сүргін көріп, еңбектері жарыққа шықпай қалды.

Бақсыға барып болашақ болжау, балгерге бал аштыру адамды бақытты етпейді, оған жақсылық әкелмейді. Ал, болашағын болжатқан, яғни балгерге барып, келешегімде не болады деп сұраған адамның жазасы қандай болмақ?

Бүгінгі таңда тек өздерін ғана «шынайы мұсылманбыз» деп, өзгелердің барлығын, «кәпір» есептейтін адасқан ағымның бұғанасы беки қоймаған жастарымыздың санасын улап жатқандығы ешкімге де жасырын емес.

Адамзатты жаратқан Мейірімді Алла әрбіріне ризығын бөліп, несібесіне қол жеткізуі үшін қарап жатпай себебін жасап, кәсіп етуді бұйырған. Кәсіп жолында нығметін жаудырып жатқан Ұлы Жаратушыны дәріптеп, жалбарына дұға жасау болса, ақылдының оң ісі болып табылады. Осы орайды дәріптеу мен ұлықтау жүректің ісі, ал дұға жасап алақан жаю дене мүшелерінің ісі.

«Бидғат» деген араб тілінен алынған термин сөз. Бидғат сөзінің тілдік мағынасы – бұған дейін болмаған жаңалық деген ұғымды білдіреді. Ал, шариғаттағы мағынасы діндегі Құран мен сүннетте болмаған жаңалықты айтады. Бидғатқа қатысты Алла Елшісі тарапынан ескертіліп айтылған, бірнеше риуаяттармен жеткен хадистер бар. Солардың бірі Айша (р.а.) анамыздан жеткен мына хадисте: «Кімде-кім біздің бұл ісімізге (дінімізге) қатысы болмаған жаңалық (бидғат) енгізсе, ол қабыл етілмейді», - делінеді.

Мешіт ішінде бес уақыт намаз немесе жұмы намазында сапқа тұрған кезде жамағаттың арасында талтайып аяқтарын жанында тұрған адамдардың аяқтарына жабыстырып, тіпті кейде жаншып басып алатын да жағдайлардың болып жатқанына куәміз. Бұл  біздің жерге қайдан келді? Бұл амал дұрыс па бұрыс па?

Мүфтияттың жамағатқа діни терең мәселелер бойынша пәтуа беруден кейінгі бірінші мақсаты – сауатты, рухани дүниесі бай қоғам қалыптастыруға зор үлес қосу. Бұл орайда Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының атқарып жатқан жұмыстарының ауқымды екенін байқаймыз. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлынан алған сұхбатта осы жұмыстардың маңызы жайында айтылады.

Назарларыңызға Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы Уағыз-насихат бөлімінің меңгерушісі Батыржан Мансұровпен сұхбатымызды ұсынып отырмыз.

ІХ республикалық «Құран Кәрімді жатқа және мәнерлеп оқу» байқауының Нұр-Сұлтан қаласы бойынша іріктеу кезеңінде жүлделі үшінші орынды иеленген Болат Кенебаевтың қарилығын әріптестерінің өзі жуырда білді. Ол – ҚМДБ Ғаламтор секторының техникалық қызметкері. Болат қаримен сәті түскен сұхбатымызды назарларыңызға ұсынып отырмыз.

Назарларыңызға ҚМДБ Ғұламалар кеңесінің мүшесі, Шариғат және пәтуа бөлімінің меңгерушісі, Республикалық ақпараттық-насихат тобының мүшесі, белгілі исламтанушы-ғалым Сансызбай Құрбанұлымен өткен сұхбатымызды ұсынып отырмыз.

Қазіргі таңда ел ішінде «Пандемия жағдайында қасиетті Құрбан айт мейрамы қалай аталып өтілмек, қаупі асқынып, қыспаққа алған індетке қарсы күреске халықты жұмылдыруда, жұртты пандемиядан сақтануға шақыруда Діни басқарма, діни қайраткерлер нендей жұмыстар атқаруда, сондай-ақ кейбір діни рәсімдерді тоқтатуға немесе оларға қатысатын адамдардың санын шектеуге қатысты қабылданып жатқан шешімдер Ислам талаптарына сай келе ме?» деген мазмұндағы сұрақтар жиі қойылуда.