Дана   Абай – имани педагогиканың негізін салушылардың  бірі әрі бірегейі...

Берекеті мол айлардың бірі – Шағбан айы. Ол − қасиетті үш айлардың бірі, құлшылықтарымыздың сауабы еселеп жазылатын берекелі айлар. Ай тізбесі бойынша сегізінші айға жатады. «Көптеген жақсылықтардың бастауы» деген мағынаға ие «шағбан» сөзімен аталған қасиетті ай Ережеп айының бітуінен хабар беріп, Рамазанның жақындағанын сүйіншілейді. Сүйікті Пайғамбарымыз ﷺ Ережептен кейінгі кезекте Шағбан айына өте-мөте көңіл бөлген.

Қасиетті ережеп айында орын алған тарихи оқиғалардың бірі және маңыздысы исра мен миғраж оқиғасы. Мұсылман үмметі үшін бұл тақырыптағы уағыз-насихаттың тағылымы мол, пайдасы зор екендігін ескергеніміз жөн.

Коронавирустың таралуына қарсы елімізде төтенше жағдай жарияланды. Халықтың  қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, денсаулығын қорғауға байланысты Нұр-Сұлтан мен Алматы қалаларында  карантин режімі енгізілді.  Осыған орай  оқырмандарды сансыз сауал  мазалайтыны белгілі. Ел-жұрт тарапынан  жиі қойылатын, Әділет министрлігінің Құқықтық-ақпараттық орталығына келіп түскен сұрақтарға құзырлы органдардың мамандарынан төмендегіше жауап алдық.

Адам баласына бұл өмірде Алла Тағаланың түрлі сынақтар беретіні хақ. Бұл туралы Хақ Тағала Құранда: «Шүбәсіз, Біз сендерді қорқынышпен, аштықпен және мал-мүліктеріңді, жақындарыңды әрі өнімдеріңді (табыстарыңды) кеміту арқылы сынаймыз», – деп ескерткен («Бақара» сүресі, 155-аят). Сондай сынақтың бірі – індеттің тарауы.

Алла Тағалаға құлшылық етуде ақида (сенім) ілімін игеру, түсіну аса маңызды саналады. Яғни,  дұрыс ғибадат  ету үшін Алла Тағаланың зати және субути сипаттарын сезініп, біліп алуымыз қажет.

Хазреті Омардың (р.а.) Алланың тағдырынан қалай қашқаны жайлы...

Тақуалығымен, терең құлшылығымен айналасына танымал болған Хатим әл-Асам бірде қажылыққа шығады.

Ертеде бір медреседе қанша тырысып оқыса да миына ештеңе қонбайтын шəкірт болған екен. Есте сақтау қабілеті нашар болғандықтан күні-түні тырысқанына қарамастан ешбір нəтижеге қол жеткізе алмапты. Қатарласынан қалып қойған жас баланың ұнжырғасы түседі.

Ертеде ауыл-аймаққа сыйлы бір ақсақалдың жалғыз ұлы қайтқан екен. Ұлының қазасы қабырғасына батып әлгі қарт бүк түсіп жатып алған көрінеді.

Самарқанд өлкесінде дүниеге келген əйгілі ғалым Фудайл ибн Иядты (107-187 х.) сол замандағы жұртшылық «Абидул харамайн» (қасиетті Қағба мен Пайғамбар (с.ғ.с.) мешітінде құлшылық етуші) деп атайтын еді.

Біреу күн сәулесіне малынса, біреу ай сәулесіне зәру шақта бір шаңырақтан екеуің бірдей атқа мініпсіңдер. Атқа мінгенің — азапқа да мінгенің. Азапсыз ердің аты шықпас. Азап дегеніміз тынымсыз еңбек. Өйткені сен жетем, сен алам деген нәрсенің бәрі алыста. Таңсықтың бәрі тасада тұрады әрдайым.

«Мәсәд» сүресінің соңғы екі аятында жамандыққа болысудың зарары жайында баяндалады. Аталмыш аяттардың қысқаша тәпсірін ұсынамыз. 

 إِنَّ رَبَّهُمْ بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَخَبِير–  «Сол күні Раббылары олар жайлы толық хабар алушы».

Адамдардың барлық жамандық пен пәлекеттерден Алла Тағалаға қалай сиынып, қалай Оның қорғанына кіру жолдары айтылады.

«Қадір» сүресі»

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ (1) وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ (2) لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ (3) تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ (4) سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ (5)

Назарларыңызға Құранның «Кәусар» сүресінің бірінші аятындаға мағыналар төңірегіндегі жазбаны ұсынамыз.

Әрбір адам баласының өміріне тікелей қатысты көптеген дүниелер бар. Адам өзінің туған ауылымен байланысты болғаны сияқты мемлекетімен де, жер бетіндегі адамдармен де белгілі бір дәрежеде байланысы бар.

Дәстүрлі қазақ қоғамында жасы үлкен адамдарды құрметтеу рәсімі ежелден бар. Ондай құрмет жасы үлкен кісінің қай рудан, қай жүзден, қай ұлттан екендігіне қарамай көрсетілетін. Қазақта сұлтан, батырлармен қатар барлық жасы үлкен, қартайған ер азаматтардың бәрі, кім екеніне, қандай тектен шыққанына қарамай, ерекше сый-құрметке бөленген.

Халқымыздың қастерлі салт-дәстүрі мен әдет-ғұрыптары асыл дініміз Исламмен астарласып жатыр.

Ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы - халқымыздың ғасырлар бойы маңызын жоймайтын рухани қазынасы. Маңызын жоймау былай тұрсын, заман өзгеріп, қоғамдық санада күрт сапырылыстар пайда болған сайын бұл қазына өзінің жаңа бір қырларымен жарқырай ашылып, қадірін арттыра түсетініне Абайдан кейінгі уақыт айқын көз жеткізді.

Халқымыз табиғат тылсымын ерте заманнан-ақ түсініп, оны өзінің тұрмыс-тіршілігіне арқау етіп, колдана білген. Солардың бірі - халықтың ауа райын болжау тәсілдері.

Қазақ халқы аса бай мәдениетке ие. Көшпенді ұлтымыздың мәдениеті мен салт-дәстүрінен ғасырлар сарыны еседі.

Дәл бүгінгі күні біздің өмір сүріп жүрген ортамыз немесе біздің қоғамда көп адамдар дінді тек мешіттегілер ғана ұстанып, солар ғана уағыздауға тиіс, жалпы дін мәселесі солардың ғана ісі деп ойлайтын сияқты.

Жекелеген ойшыл қалам қайраткерлерінің еңбектерінде Алланың атына байланысты синтагмалық тіркестерді байқаймыз (Бұл жайлы «Шын Құдай кім?» атты мақаламызда кеңірек баяндағанбыз). Солардың қатарында «әкелі-балалы» Абай мен Шаһкәрім де бар. Хакім еңбегінде «Патша Құдай», қажының өлеңінде «Шын Құдай» деген тіркестер кездеседі.

1982 жылдың тамыз айы. Түркияның Қайсари облысының Яхиялы ауданына қарайтын Қаракөй ауылында бір таңғажайып оқиға болды.

Дін мен ғылымның  арақатынасының тарихы күрделі және қақтығыстарға толы. Ғылыммен соқтығысуы аз да болса саясатта, өнерде, адамгершілікте және басқа да  мәдениет салаларында орын алады. Дінге қарсы атеистік әдебиеттерде ғылым жарықпен, сәулемен, ал дін – қараңғылықпен және надандықпен теңестіріледі. Әрбір кеңестік кезеңдегі оқушы мен студентке ең көп тараған, басшылық еткен идеологияның стереотипі күнделікті санадан орын алды.

«ЙӘ+РАМАЗАН - ЖӘ-Ә+РАМАЗАН - ЖАРАМАЗАН (ЖАРАПАЗАН)»

Бірде қарт Құнанбай баласы Абайды шақырып: «Балам,  сен әкеңе жете туғансың ба, өте туғансың ба?» деп сұрайды. Сонда Абай: «Әке, мен өте туғанмын, өйткені мен ақын болдым» деген екен. Аз ғана ойланған дана Құнанбай: «Жоқ, сен маған жете тудың. Өте туу үшін Абай секілді бала тәрбиелей алуың керек», деп жауап қатқан деседі.

Аллаға шүкір, біз мұсылманбыз! Ислам бізге ақылға қонымды, қалыпты және құндылықты өмір сыйлайды. Біздің дінімізде әйел табиғатына жат нәрсе жоқ.

Күллі әлемнің иесі Аллаға мақтау, мадақтар болсын. Әлемге қамқорлық әрі ескертуші ретінде жіберілген әлемнің ең соңғы Пайғамбары Мұхаммедке (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) сәлем әрі салауат   болсын!
Мына дүниеде Ұлы Жаратушыны қоспағанда ананың мейірімнен асатын мейірім жоқ деуге болады. Сондықтан ананың орны әрқашан ерекше.

Адам баласы мұсылман деген ұлық атты өзіне ту етіп алғаннан кейінгі әрекеті Жаратқанның әміріне бойұсынып, құлшылығын жасау болмақ. Алланың әмірінен кейін орындалуы тиіс ғибадат, ол – ата-анаға құрмет көрсетіп, олардың мәртебесін асқақтату.

Ислам дінінің қайнарларынан нәр алған ата-бабаларымыз бағзы заманнан-ақ неке мәселесіне аса мән беріп, байсалдылықпен қараған. Дәстүрімізде де, дінімізде де отбасын құруға аса үлкен жауапкершілікпен қарап, адам бойындағы асыл қасиеттердің қалыптасуына алғаш қадам жасаушы баспалдақ деп түсінген.

Бала - Алланың адамзатқа берген аманаты. Ата-бабаларымыз баланы өмірінің мәні санаған. Иманды ұл, ибалы қыз тәрбиелеуді өз өмірінің басты қағидасына, міндетіне жатқызған.

Елордадағы мемлекеттік опера және балет театрында қазақтың ұлы ойшылы, ғұлама ақын Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойының салтанатты ашылу рәсімі өтті. Енді мерейтой аясында еліміздің барлық өңірінде және шетелдерде осындай мерекелік шаралар жалғасады. Осы жерде сауал туады. Абайдың ең алғашқы кеші қалай өтіп еді?

Арғы-бергі тарихта төрт астана бой көтерген Сыр бойында көне­нің көзіндей, данагөй дәуірлер сөзіндей ескіден жеткен ескерткіштер аз емес. Соның бірі – Сырдария ауданы аума­ғындағы Қалжан ахун мешіт-медресесі. Соңғы жылдары рес­тав­рация жасалып, ежелгі бейнесін қайта тапқандай болған ке­шен­нің аумағы кеңейіп, туристік нысан ретінде маңызы жоғарылай түсті.

Алуан қырлы гауһардай шапақ атып, әрқайсымыздың жан-жүрегімізде жақсылық, ізгілік нұрын сепкен Әлихан Бөкейханов тұлғасы – мәңгілік. Әлихан кезінде қазақ халкының көрнекті көшбасшысы, ғалым, кайраткер, ұлтазаттық қозғалысының көсемі, тұңғыш Абайтанушы, Абайды алғаш рет Ресейге, кейін Еуропа халқына танытқан жазушы, аудармашы, тұңғыш энциклопедист, сыншы.

Пайғамбарымыздан ﷺ бастау алатын үмбеттің қамы әр дәуірдегі Ислам ғұламаларының бәрінің дерлік басынан өтті. Олар үшін қара бастың қамынан көрі үмбеттің жәй-күйі, болашағы, Алла алдындағы міндеті көбірек толғандырды. Пайғамбарлықтың 23 жылдық міндетін жаратушы Хақты разы еткен халде толық атқарып, соңғы тұрағына аттанып бара жатқан ардақты Eлшінің ﷺ соңғы сөзі «Үмбетімнің ендігі халі не болар екен?» деп қамығумен үзілген болса, сол үмбеттен шыққан саңлақ сахабалар мен ғұлама ғалымдар және Құдай сүйген құлдардың да бар ынта-жігері, күш-қайраты, таланты мен тағылымы тек Ислам үмбетінің қам-харекетіне арналды.

Жәнібек қайтыс болғаннан кейін 2001 жылы естеліктер жи­на­ғы шықты. Оны құрастырған – Тұрсын Жұртбай мен жолдасы Тоты.

Тарих қатпарында ұлты үшін басын бәйгеге тіккен арыстар аз болмаған. Олардың бірін танысақ, бірін тани бермейміз. Елі үшін аянбаған талай ердің артында қалған еңбегін саралар болсақ бір емес, бірнеше өмірге сыйғызарлықтай.

«Бидғат» деген араб тілінен алынған термин сөз. Бидғат сөзінің тілдік мағынасы – бұған дейін болмаған жаңалық деген ұғымды білдіреді. Ал, шариғаттағы мағынасы діндегі Құран мен сүннетте болмаған жаңалықты айтады. Бидғатқа қатысты Алла Елшісі тарапынан ескертіліп айтылған, бірнеше риуаяттармен жеткен хадистер бар. Солардың бірі Айша (р.а.) анамыздан жеткен мына хадисте: «Кімде-кім біздің бұл ісімізге (дінімізге) қатысы болмаған жаңалық (бидғат) енгізсе, ол қабыл етілмейді», - делінеді.

Мешіт ішінде бес уақыт намаз немесе жұмы намазында сапқа тұрған кезде жамағаттың арасында талтайып аяқтарын жанында тұрған адамдардың аяқтарына жабыстырып, тіпті кейде жаншып басып алатын да жағдайлардың болып жатқанына куәміз. Бұл  біздің жерге қайдан келді? Бұл амал дұрыс па бұрыс па?

Соңғы уақыттарда мешіт жамағаты арасында пікір-қайшылық тууына себепші болып жүрген мәселенің бірі – намаз арасында қайта-қайта қол көтеру.

Соңғы жылдары қазақтың қаһарман ұлы Талғат Бигелдинов қоғамнан оқшау өмір сүргендей сезілді. Батырмен сұхбаттасу талай тілшінің қол жетпес мақсаты болды. Біз де батырмен тілдесудің орайлы сәтін таппадық. Атамыз да, апамыз да қаламады шамасы.

Тәуелділік психологиялық ауытқу ма әлде адамның бойында тумысынан болатын қасиет пе? Тәуелділіктің түрлері, себептері мен салдары қандай? Романтик болу тәуелділіктің бір көрінісі ме? Деструктивті ағымдар мен тәуелділіктің қандай байланысы бар? Неліктен қазіргі жастар депрессияға бейім?

Осы және басқа да сұрақтар төңірегінде Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігі Дін проблемаларын зерттеу орталығының психолог маманы Лимана Қойшиевамен ой өрбіттік.

Бүгінгі діни ахуалға әсер ететін діни таным төңірегінде белгілі дінтанушы ғалым, философия ғылымдарының докторы, профессор Досай Кенжетай ағамызды сұрақтар жіберіп сөзге тартқан едік.

Астана қаласы әкімдігінің Дін проблемаларын зерттеу орталығының КММ басшысы Долиев Жапал Әмзебекұлымен орталықтың жұмысы жайында сұхбат.

Серікбай қажы ОРАЗ,

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти

«Ғылым мен дін бірге бар»

«Ел болам десең бесігіңді түзе» деген есті сөзді ту көтерген абыз даланың талай тәжірибесі тірілмей келеді. «Отан отбасынан басталарын» ескерсек, «өзі үйде қылығы ғаламторда» болған бүгінгі қоғамның бір ғана бала тәрбиесі туралы айтар сөз де, қаузалар ой да аз болмауға тиіс екенін күн санап кезініп келеміз... Сөз тізгінін «Нұр Астана» мешітінің наиб имамы Руслан Байзақовқа ұсынып көрдік.