Биыл Арапа күні – бейсенбі 30 шілде.

Түбі бір түркі жұртының руханиятына айтарлықтай үлес қосқан рухани ұстаздың бірі – Бекасыл Биболатұлы. Сайрам, Қарнақ, Тәшкен, Самарқан, Бұқара медреселерінде білім алды. Елге оралған соң, медресе ашып, бала тоқытты. Қазақтың діни қайраткерлерінің біріне айналды.

«Қаламға және қалам иелерінің жазғандарына серт!» («Қалам» сүресі, 1-аят).

Алла Тағаланың қаламға берген қасиеті сондай, қанша заман өтсе де, ғылым, технология дамып, жазу тәсілдері өзгерсе де, қаламның адам өміріндегі маңызы жоғалған емес.

«Алла жасырын және көрнеу не істегендеріңді біледі» «Нахл» сүресі, 19-аят.

Адам баласы өзінің жұмбақ, сан қатпарлы болмысымен таң қалдырады! Расында, адамзат – періштелердің өзін тамсандыратын тамаша қасиеттерімен қатар, жантүршігерлік зұлымдықтарға да бара алатын жаратылыс. Бір бойында сан түрлі қарама-қайшылықтар сапырылысқан пенде өзі туралы не ойламады дейсіз?!

Иман шарттарының алтыншысы – тағдырға иман. Тағдыр – араб тіліндегі «қадар» деген сөзден шыққан. Тағдыр сө­зі – бір нәр­се­ні бел­гі­лі бір өл­шем, мөл­шер­ге қа­рай реттеу, арнайы есеп­пен жүйе­леу, жобалау де­ген ма­ғы­на­лар­ды біл­ді­ре­ді.

«Әбу Ханифа фиқһпен қатар, ақида саласында да имам. Ал олай болса ханафилер неге Әбу Ханифаның көзқарастарын емес, матуридилікті ұстанады?» деген мәселеге қысқаша тоқтала кетейік. 

Өмірден алынған оқиға

Бірде кішкентай бір топ бақа жарыспақ болып жиналады. Олардың мақсаты биік мұнараның ұшар басына шығу еді.

«Ана қарғысы - боқ, әке қарғысы – оқ» дегенді атам қазақ дөп айтқан. Қыз туғанға жүрегі жарыла қуанатын әке бар болғанымен, ұлмен салыстырғанда аз екені даусыз.

Айша (р.а) анамыз Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.) былай деп сұрағаны баяндалады: «Уа, Алланың елшісі, егер мен Қадір түнінің басталғаны туралы білсем, не айтуым крек?»

Ертеде бір патша бас уәзірін шақырып, «Маған бір қарағанда қуантатын, тағы бір қарағанда қуанышымды басатын нәрсе тауып әкел» деп тапсырады.

Хазреті Омардың (р.а.) Алланың тағдырынан қалай қашқаны жайлы...

Хақ Тағала қасиетті Құранның толықтай бір сүресін «Муминун» яғни, «мүміндер» деген атаумен атап, аталмыш сүренің алғашқы аяттары мұсылман мүминдерге тән сипаттармен басталған.

«Мәсәд» сүресінің соңғы екі аятында жамандыққа болысудың зарары жайында баяндалады. Аталмыш аяттардың қысқаша тәпсірін ұсынамыз. 

 إِنَّ رَبَّهُمْ بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَخَبِير–  «Сол күні Раббылары олар жайлы толық хабар алушы».

Адамдардың барлық жамандық пен пәлекеттерден Алла Тағалаға қалай сиынып, қалай Оның қорғанына кіру жолдары айтылады.

«Қадір» сүресі»

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ (1) وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ (2) لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ (3) تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ (4) سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ (5)

Есті де ақылды адамдардың барлығы да бір үлкен Сенімнің керек екенін сезеді. Тазалықтың қажетін біледі.  Ендеше сол іздеген Сенімдер мен Жақсылықтардың бәрінің бастауында Ислам тұр.

Жаңа бір сайттан «төркіндеу салты» деген түсіндірме ақпаратты көзім шалып қалды. Оқысам, жаңа тұрмысқа шыққан қыздың өз еліне баруын «төркіндеу» деп тәптіштеп түсіндіріпті.

Әрбір адам баласының өміріне тікелей қатысты көптеген дүниелер бар. Адам өзінің туған ауылымен байланысты болғаны сияқты мемлекетімен де, жер бетіндегі адамдармен де белгілі бір дәрежеде байланысы бар.

Дәстүрлі қазақ қоғамында жасы үлкен адамдарды құрметтеу рәсімі ежелден бар. Ондай құрмет жасы үлкен кісінің қай рудан, қай жүзден, қай ұлттан екендігіне қарамай көрсетілетін. Қазақта сұлтан, батырлармен қатар барлық жасы үлкен, қартайған ер азаматтардың бәрі, кім екеніне, қандай тектен шыққанына қарамай, ерекше сый-құрметке бөленген.

Халқымыздың қастерлі салт-дәстүрі мен әдет-ғұрыптары асыл дініміз Исламмен астарласып жатыр.

Ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы - халқымыздың ғасырлар бойы маңызын жоймайтын рухани қазынасы. Маңызын жоймау былай тұрсын, заман өзгеріп, қоғамдық санада күрт сапырылыстар пайда болған сайын бұл қазына өзінің жаңа бір қырларымен жарқырай ашылып, қадірін арттыра түсетініне Абайдан кейінгі уақыт айқын көз жеткізді.

Сүндеттеу медицина ғылымында «циркумцизия» (лат. сіrсumсіsіо — дөңгелете кесу) деп аталады. Оның тарихына қарасақ, б.э.д. 2500 жылдары ежелгі Мысыр елінде кең қолданылғандығын көреміз. Сүндеттелген перғауын бейнесі мен ересектеу екі баланы сүндетке отырғызу рәсімі көрсетілген папирус суреттерінің Каир мұражайында сақталғандығы - осының айғағы. Тіпті, ол көптеген Африка елдерінде де баланың есею нышаны ретінде қалыптасқан.

Жүсіп Баласағұнның «Құтадғу білігін» зерттеп жүрген соң ол дәуірді кеңінен тануым үшін Қарахан дәуірінде хатқа түскен барлық жазбаны қарауым керек болды. Зерттеу барысымен Түркияда жүргенде «Қарахан мемлекеті кезінде Құранның көне түрік тілінде аудармасы жасалған» дегенді оқыдым. Бұл мәлімет бізді еріксіз таң қалдырды.

Дәл бүгінгі күні біздің өмір сүріп жүрген ортамыз немесе біздің қоғамда көп адамдар дінді тек мешіттегілер ғана ұстанып, солар ғана уағыздауға тиіс, жалпы дін мәселесі солардың ғана ісі деп ойлайтын сияқты.

Жекелеген ойшыл қалам қайраткерлерінің еңбектерінде Алланың атына байланысты синтагмалық тіркестерді байқаймыз (Бұл жайлы «Шын Құдай кім?» атты мақаламызда кеңірек баяндағанбыз). Солардың қатарында «әкелі-балалы» Абай мен Шаһкәрім де бар. Хакім еңбегінде «Патша Құдай», қажының өлеңінде «Шын Құдай» деген тіркестер кездеседі.

1982 жылдың тамыз айы. Түркияның Қайсари облысының Яхиялы ауданына қарайтын Қаракөй ауылында бір таңғажайып оқиға болды.

Қазіргі таңда өкінішке орай, жалғызбасты аналарымыз көп. Олар балаларын асырап бағуды да, тәрбие беруді де, әрі әкесі әрі анасы болуды да  өз мойындарына алған.  «Өзім-ақ, әкесіз-ақ өсіремін» деу, әрине үлкен қателік. Әке тәрбиесін, әкенің орнын ешкім де баса алмасы анық. 

Бала тәрбиенің алғашқы сабақтарын отбасында алады, онда адамгершілік пен гуманизмді қалыптастырудың бүкіл процесінен өтеді. Ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан дәстүрлер мен жоғары мұраттар дәл осы ортада беріледі. Адамдарды өзара түсіністікке жетелейтін басқаларға деген сүйіспеншілік пен құрмет қасиеті тек үлгілі шаңырақта қалыптасады.

«Үйдің жақсы болмағы ағашынан, жігіттің жақсы болмағы нағышыдан» деп мақалдап жатады. Әйелдің тегіне, шыққан жеріне байланысты осылай деген.

Бірде қарт Құнанбай баласы Абайды шақырып: «Балам,  сен әкеңе жете туғансың ба, өте туғансың ба?» деп сұрайды. Сонда Абай: «Әке, мен өте туғанмын, өйткені мен ақын болдым» деген екен. Аз ғана ойланған дана Құнанбай: «Жоқ, сен маған жете тудың. Өте туу үшін Абай секілді бала тәрбиелей алуың керек», деп жауап қатқан деседі.

Аллаға шүкір, біз мұсылманбыз! Ислам бізге ақылға қонымды, қалыпты және құндылықты өмір сыйлайды. Біздің дінімізде әйел табиғатына жат нәрсе жоқ.

Күллі әлемнің иесі Аллаға мақтау, мадақтар болсын. Әлемге қамқорлық әрі ескертуші ретінде жіберілген әлемнің ең соңғы Пайғамбары Мұхаммедке (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) сәлем әрі салауат   болсын!
Мына дүниеде Ұлы Жаратушыны қоспағанда ананың мейірімнен асатын мейірім жоқ деуге болады. Сондықтан ананың орны әрқашан ерекше.

КСРО дипломатиясының негізін қалаушылардың бірі, 1928-1936 жылдардағы КСРО-ның Сауд Арабиясындағы өкілетті өкілі, қазақтың тұңғыш дипломаты Нәзір Төреқұловтың өмірі мен атқарған қызметі жайынан аз-кем баян етпекпіз.

Көрнекті қоғам және дін қайраткері, аудармашы, хадисші Сәдуақас қажы Ғылмани ХХ ғасырда өмір сүрген дара тұлға. Дегенмен, сол кездегі солақай саясаттың ықпалымен қуғын-сүргін көріп, еңбектері жарыққа шықпай қалды.

Елордадағы мемлекеттік опера және балет театрында қазақтың ұлы ойшылы, ғұлама ақын Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойының салтанатты ашылу рәсімі өтті. Енді мерейтой аясында еліміздің барлық өңірінде және шетелдерде осындай мерекелік шаралар жалғасады. Осы жерде сауал туады. Абайдың ең алғашқы кеші қалай өтіп еді?

Арғы-бергі тарихта төрт астана бой көтерген Сыр бойында көне­нің көзіндей, данагөй дәуірлер сөзіндей ескіден жеткен ескерткіштер аз емес. Соның бірі – Сырдария ауданы аума­ғындағы Қалжан ахун мешіт-медресесі. Соңғы жылдары рес­тав­рация жасалып, ежелгі бейнесін қайта тапқандай болған ке­шен­нің аумағы кеңейіп, туристік нысан ретінде маңызы жоғарылай түсті.

Алуан қырлы гауһардай шапақ атып, әрқайсымыздың жан-жүрегімізде жақсылық, ізгілік нұрын сепкен Әлихан Бөкейханов тұлғасы – мәңгілік. Әлихан кезінде қазақ халкының көрнекті көшбасшысы, ғалым, кайраткер, ұлтазаттық қозғалысының көсемі, тұңғыш Абайтанушы, Абайды алғаш рет Ресейге, кейін Еуропа халқына танытқан жазушы, аудармашы, тұңғыш энциклопедист, сыншы.

Пайғамбарымыздан ﷺ бастау алатын үмбеттің қамы әр дәуірдегі Ислам ғұламаларының бәрінің дерлік басынан өтті. Олар үшін қара бастың қамынан көрі үмбеттің жәй-күйі, болашағы, Алла алдындағы міндеті көбірек толғандырды. Пайғамбарлықтың 23 жылдық міндетін жаратушы Хақты разы еткен халде толық атқарып, соңғы тұрағына аттанып бара жатқан ардақты Eлшінің ﷺ соңғы сөзі «Үмбетімнің ендігі халі не болар екен?» деп қамығумен үзілген болса, сол үмбеттен шыққан саңлақ сахабалар мен ғұлама ғалымдар және Құдай сүйген құлдардың да бар ынта-жігері, күш-қайраты, таланты мен тағылымы тек Ислам үмбетінің қам-харекетіне арналды.

Адамзатты жаратқан Мейірімді Алла әрбіріне ризығын бөліп, несібесіне қол жеткізуі үшін қарап жатпай себебін жасап, кәсіп етуді бұйырған. Кәсіп жолында нығметін жаудырып жатқан Ұлы Жаратушыны дәріптеп, жалбарына дұға жасау болса, ақылдының оң ісі болып табылады. Осы орайды дәріптеу мен ұлықтау жүректің ісі, ал дұға жасап алақан жаю дене мүшелерінің ісі.

«Бидғат» деген араб тілінен алынған термин сөз. Бидғат сөзінің тілдік мағынасы – бұған дейін болмаған жаңалық деген ұғымды білдіреді. Ал, шариғаттағы мағынасы діндегі Құран мен сүннетте болмаған жаңалықты айтады. Бидғатқа қатысты Алла Елшісі тарапынан ескертіліп айтылған, бірнеше риуаяттармен жеткен хадистер бар. Солардың бірі Айша (р.а.) анамыздан жеткен мына хадисте: «Кімде-кім біздің бұл ісімізге (дінімізге) қатысы болмаған жаңалық (бидғат) енгізсе, ол қабыл етілмейді», - делінеді.

Мешіт ішінде бес уақыт намаз немесе жұмы намазында сапқа тұрған кезде жамағаттың арасында талтайып аяқтарын жанында тұрған адамдардың аяқтарына жабыстырып, тіпті кейде жаншып басып алатын да жағдайлардың болып жатқанына куәміз. Бұл  біздің жерге қайдан келді? Бұл амал дұрыс па бұрыс па?

Соңғы уақыттарда мешіт жамағаты арасында пікір-қайшылық тууына себепші болып жүрген мәселенің бірі – намаз арасында қайта-қайта қол көтеру.

Қазіргі таңда ел ішінде «Пандемия жағдайында қасиетті Құрбан айт мейрамы қалай аталып өтілмек, қаупі асқынып, қыспаққа алған індетке қарсы күреске халықты жұмылдыруда, жұртты пандемиядан сақтануға шақыруда Діни басқарма, діни қайраткерлер нендей жұмыстар атқаруда, сондай-ақ кейбір діни рәсімдерді тоқтатуға немесе оларға қатысатын адамдардың санын шектеуге қатысты қабылданып жатқан шешімдер Ислам талаптарына сай келе ме?» деген мазмұндағы сұрақтар жиі қойылуда.

Биылғы оқу жылындағы магистратура мен докторантураға қабылдаудың жаңа тәртібі туралы  Нұр-Мүбарак университеті оқу-әдістемелік басқармасының басшысы Мұратхан Махметпен  сұхбаттастық.

М. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Ежелгі дәуір әдебиеті және түркология бөлімінің меңгерушісі, филология ғылымының кандидаты, доцент Төрәлі ҚЫДЫРМЕН болған сұхбатты назарларыңызға ұсынып отырмыз.

Бабаларымыздың діни танымы қандай еді, дұрыс діни ақпараттарды қалай, қайдан аламыз сынды сұрақтардың төңірегінде өрбіген «Әзірет Сұлтан» мешітінің наиб имамы Ибрагим Келдібайұлы мен журналист Оразбек Сапарханның сұхбатын назарларыңызға ұсынамыз.

Барлық айлардың сұлтаны саналатын қасиетті Рамазан айы да келіп жетті. Біз Қазақстан Мұсылмандары Діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлына еліміздегі төтенше жағдайға байланысты биылғы Рамазан айының ерекшелігі туралы сұрақтарымызды қойған едік.

Соңғы жылдары қазақтың қаһарман ұлы Талғат Бигелдинов қоғамнан оқшау өмір сүргендей сезілді. Батырмен сұхбаттасу талай тілшінің қол жетпес мақсаты болды. Біз де батырмен тілдесудің орайлы сәтін таппадық. Атамыз да, апамыз да қаламады шамасы.