Егер ислам сеніміне назар аударатын болсақ, оның ауқымы барлық адамзатты қамтитындығын байқауға болады. Сонымен бірге ислам ақидасынан түсінетініміз, жер бетінде ислам дінінен өзге басқа сенімді ұстанып, басқа шариғатты қолданып, басқа саясаттағы бағыттардың бар екендігін аңғартады.

Адам баласы әлсіз жаратылыс болғандықтан, кейде өмірдің негізгі мақсаттарын ұмытып, болмашы нәрселерге бола, үлкен нығметтерден, өткінші дүние үшін мәңгілік сыйлықтан алыстап қалып жататыны мәлім.

Алла Тағаланың адам баласына беретін нығметтерінің көптегі соншалық, кейде пенде оны ұмытып, немесе ескермей кетеді.

«Ұлық болсаң, кішік бол», «Жемісті ағаш иіліп тұрады» деген мақалдардан халық санасындағы асыл қасиеттің тозбас бағасы мен мызғымас орнын бағамдауға болады. Мұнда айтылған ізгі құндылық – кішіпейілділік.

Өзге мұсылман бауырға қарата айтылған жақсы сөз, есесі айтушының өзіне тезірек жетеді. Жақсылықтың игі әсерін өзі бірінші көреді.

Адам өмірінде есте қалатын сәулелі сәттер мен ғибратты оқиғалар жиі кездеседі. Әр пенде сол оқиғадан ой түйеді, өмірлік сабақ алады. Елордамызда бес мүфтидің басқосуы осы жылдың есте қалған басты оқиғасы болды деп атар едім. Бұл – мүфтият тарихында қалған сәулелі сәт.

Өлім келіп, жан шығуға таяғанда адам баласы бұл дүниені қимайды. Тіпті онда әлі де қала тұруды армандайды. Бұл сәтті Алла тағала Құранда: «Қашан олардың біріне өлім келгенде, ол: «Раббым! Мені артқа (дүниеге) қайтарыңдаршы. Қалдырған нәрсемде (дүниеде) ізгі амал істейін»,—дейді. Олай емес! Негізінде, бұл—ол айтатын бір сөз ғана. Олардың алдында олар қайта тірілтілетін күнге дейін барзах бар», – деп әңгімелейді.

Алла тағала әлемдерді жаратып қана қоймай, әр әлемнің өзіне тән тұрғындарын, олардың ризық-несібелерін де жаратты. Сондай-ақ әрбір құлының бұл дүниедегі жасаған амалқұлшылығына сай баратын, ақыреттік мекендері – жәннат пен тозақты да жаратты.

Жер бетінде болып жатқан барлық құбылыстар, Алланың барлық нәрсені қамтитын білімі мен шексіз хикметінің шарты ретінде, қойған заңдылықтарының шеңберінде жүзеге асады.

Хузайфа ибн Әсид әл-Ғыфариден жеткен риуаят бойынша, Хузайфа (р.а.) былай дейді:

Алла Тағалаға иман келтірген мұсылман баласы Оны көркем сипаттары арқылы тануға тиіс. Ұлы Жаратушыны тану дәрежесіне қарай адамның Оған деген махаббаты артып, үміті мен қорқуы күшейе түседі. Оны таныған сайын иманы күшейеді. Ұлы Жаратушысына деген жақындығын сезініп, тақуалығы мен тәуекелі арта түседі.

Адам баласының бұл дүниедегі негізгі міндеті – Раббысын танып, иман келтіру. Өйткені, адамзат бұл өмірге Алла Тағалаға құлшылық ету үшін келген. аллаға құлшылық ету үшін әуелі Оны тану керек.

Ибн Лұқман әкесінен: «Адамның қайсы қасиеті жақсы?»,- деп сұрады.

Бірде Бөлтірік шешеннен қасындағы жас өнерпаздар сұрапты дейді.

«Бауырым, біліп қой! Жаман ой – жүрекпен жасалған ғайбат. Ол да тілмен айтылған ғайбат сияқты харам» (Имам Ғазали).

Мына бір ғибратты қиссада Сүлеймен пайғамбар (оған Алланың сәлемі болсын) мен құмырсқаның тәуекел жайлы әңгімесінде былай делінген:

Бір ақсақал ғұлама шәкірттерімен әңгіме барысында: «30 жыл бұрын «Әлхамдүлилла» дегенім үшін 30 жыл бойы тәуба сұрап келемін» дейді.

Қазақ даласында жомарт жандар көп болған. Өзіне біткен малмен жоқ-жітіктің жағдайын жасап, дін жолында аямай сарп еткен ерен ерлердің есімдері тарих беттерінде жазылған. Солардың бірі – Құнанбай Өскенбайұлы. Құнанбайдың есімі кешегі «дін – апиын» деген заманда, солақай саясаттың әрекетімен, қанша қараланса да, бүгінгі тарих бар шындықты көрсетті.

Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.у.) көлік тізгінін ұстаушылар мен жолаушыларға ортақ сүннет амалдар мен дұғаларды үмметіне өсиет еткен. 

Қасиетті Құран Кәрімде өміріңізді өзгертетін бір аят бар.

Қарыздан құтылу үшін Алладан көмек сұрайтын дұғалар:

Қасиетті Құран Кәрімде әр мұсылманға мотивация беретін 10 аят:

Қасиетті Құран Кәрімде келетін "әттеген-айларды" білесіз бе?

Дұға мұсылманның Жаратушысына толық бойсұнғандығын, Оған толық тәуелді екендігін білдіреді. Адамды кез-келген жағдайда Раббысын ғана еске алып, Одан ғана жәрдем тілеуге, Жаратушысымен жақын болуға тәрбиелейді. Ал, мына дұғаны айтқан адам өзін зияннан сақтайды:

Қалыңмал деп ұзатылар қыздың жасауына кіретін төсек-орын, кілем, текемет, сырмақ, әшекей бұйымдар –  алқа,  сақина,  сырға,  білезік,  өңіржиек,  балдақ, қобдишасына қояр – иіссу, тарақ, ине жіп, жуалдыз, оймақ,  сандығына  салар  –  сәукеле,  салы,  орамал, қарқара, бүрмелі көйлек, етік, кемер, камзол, желбегей, шапан, камшат бөрік т.б әйелге қажетті заттарды дайындау үшін берілетін төрт түлік мал мен әртүрлі бағалы дүниелерді айтамыз.

Қазақ халқының ішінде дүниемен қош айтысып, жер қойнына тапсырылған жанға «талқин оқу» деп аталатын ғұрып кездеседі. Мұны кей жерледе «талқы оқу» деп те атайды. Талқин сөзі араб тілінде «кез келген бір ойды басқа біреуге үйрету, жаттату» деген мағынаны білдіреді. Ал шариғатта мәйіт қабірге қойылып Құран оқып болған жұрт тарқаған соң, бірнеше кісі қабірдің басында иман негіздерін дауыстап біраз уақыт бойы айтып тұруын талқин деп атайды.

Қазақ халқы көрші ақысын жете түсінген. «Көрші ақысы – Тәңір ақысы» деп қоңсылықты ерекше қадірлеген. Жан-жағында тіршілік етіп жатқан жандармен әрдайым тату тұрған. Сондықтан да бауырды да, басқаны да жанына жақын тартып, көмек берген.

Қайтыс болған адамның артынан жоқтау айтып жылау – барлық халықтарда бар ғұрыптардың бірі. Қазақ халқында да жоқтау айтдың өзіндік үлгілері қалыптасқан. Жоқтау ауыр қайғыға, қасіретке тап болған адамның шерін, мұңын тарқатып, басқа түскен қайғысын жеңілдетуге септесетін іс-шараның бірі. Ислам шариғаты жоқтау айтып жылауды жойып жіберген жоқ. Қайта керісінше, Алланың жазғанына, тағдырға сенген мұсылман пендесіне шариғат шеңберінен шықпай, шерін төгіп, көңілін босатуға рұқсат еткен.

Адам баласы өзінен ұрпақ көріп, көбейіп, өсіп өніп, өрісін кеңейту үшін отау тігіп, шаңырақ көтереді. Бұл сонау Адам ата, Хауа анадан келе жатқан табиғи заңдылық. Әйгілі этнолинвист ғалым Әбдуәли Қайдар бұл турасында былай дейді: «Қазақ болмысында тым ерте замандардан бері (аналық дәуірден аталық дәуірге ауысып) келе жатқан бұл дәстүрдің сыртқа көрінісі мен рәсім-кәдесі өзгеріп, ауысып, жаңғырып, жаңаланып отырса да, түпкі мәні – өмірді жалғастыру үшін еркек пен әйелдің ресми түрде бас қосып, ерлі-зайыпты жұбай атануы, дүниеге ұрпақ келтіру».

Халқымыз көнеден бері адам жасына байланысты түрлі атаулар берген. Отбасы тәрбиесінде және қоғам өмірінде сол жас ерекшеліктері бойынша аталып, ақыл-кеңес беріліп отырған.

Білімнің абзалы – ғылымхал, амалдың абзалы – соны сақтау. Қандай жағдайда болсын мұсылманға өзінің қал-қадірінше білім алуы парыз. Егер намаз оқу кісінің парызы болса, намаздың парызын өтейтіндей ілім үйренуі парыз, уәжібін өтейтіндей ілім үйренуі уәжіп.

Ислам діні ақырғы дін, барлық діндердің керек асылдарын бойына жинаған дін, адам баласының даму жолындағы рухани, ғылыми, мәдени жетілген кезіне арналған дін. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.у) Алла өзінің бір хадисінде: «кімде-кім ғылымды сүйсе және ғалымды сүйсе, жәннатта ол менің көршім болады», – деген.

Ислам діні қоғамдағы әлеуметтік қарым-қатынасты орнатады. Құранның «Хужурат» сүресіндегі 10-аятында: «Шын мәнінде мүміндер туыс. Сондықтан екі туыстың арасын жарастырыңдар және Алладан қорқыңдар. Мүмкін игілікке бөленерсіңдер».

Мешіттер: Бұдан бұрында айтылғанындай ежелден мешіт және жамилерде дәріс оқытылатын. Бұл медреселер көбейгеннен кейін де жалғаса берді. Тіпті қазіргі уақытта да жамилер оқу орны міндетін атқаруда. Кейбір мешіттерде арнайы сыныптар салынып, медресе деп аталады. Негізінде Ислам әлемінде медресе мен жамиді бір-бірінен айыру мүмкін емес. Өйткені кейбір мешіттен бөлек, дербес медреселерде уағыз айтылатын. Тіпті осы себептен кейбір медреселер мешіт деп аталған. Сонымен бірге Ұлы Хасан мешіті Каирдегі ең атақты медреселердің бірі еді.

Қазақ  даласындағы  медреселердің  пайда  болып, нақты  жұмыс  жасаған  тұсы  –  XIX  ғасырдың  соңы мен  XX  ғасырдың  басы.  Тұңғыш  этнограф  ғалым Ш.Уәлиханов,  алғашқы  ағартушы  Ы.Алтынсарин, хакім  Абай,  сонымен  қатар  А.Мұхамедиярұлы, Ә.Кердері,  Н.Наушабайұлы,  М.Жүсіп,  Ш.Жәңгірұлы, Ш.  Құдайбердіұлы,  М.Қалтайұлы,  т.б.  сынды тарихымыздағы көрнекті тұлғалар – сол медреселердің түлектері.

Осы тақырыпқа қатысты Алла елшісінен (с.ғ.с.) мынадай хадис риуаят етіледі: «Кімде-кім тәлім алу кезінде тақуалық етпесе, Алла тағала оған мына үш қиыншылықтың бірін жібереді: оны жастық шағында өлтіреді, не болмаса ауылдарға жібереді немесе сұлтандар қызметімен қинайды». Шәкірт тақуа болса, білімі жемісті, жолы жеңіл және пайдалары орасан көп болмақ.

Қазақ – жесірін жылатпаған, отбасы құндылығын жоғары бағалаған халық. «Талақ» сөзінің қазақ тілінің әмбебап сөздігіндегі діни термин ретіндегі мағынасы былай келтірілген. Ер адамның әйелін тастағанда айтылатын «неке бұзылды, әйелін тастады» деген мағынадағы сөз.

Отбасылық өмірде, жалпы адам өмірінде болсын шектен тыс қызғану рухани дерт болып саналады. Негізі, шектен шыққан қызғаныштың атқаратын функциясы - адам мен адам арасындағы қарым-қатынасты бұзу.

Қоғамда келіннің ата-енесімен сыйласа алмауы – жиі орын алатын мәселе. Келіндердің көбі ата-енесімен тұрғысы келмейді немесе ата-енесінің мінезіне сабыр ете алмайды.

Өмірде қиындыққа тап болуда сіз – жалғыз емессіз! Барлық адам белгілі бір деңгейде қиындыққа тап болады.

Ажырасуды ойлаған әрбір адам өзіне мына сұрақтарды қойғаны жөн:

Арайлап атқан әрбір таңда мен күйеуімнен ертерек оянып, оның ас-суын қамдаймын. Өйткені дайын тұрған дастархан оның көңілін көтеретінін білемін.Әр күн сайын оны жұмысына күннің көзіндей күлімдеп шығарып саламын.

АҚШ-тың кәсіпқой боксшысы, әуесқой бокстан 1960 жылғы Рим Олимпиадасының чемпионы, кәсіпқой бокстан Әлемнің жеті дүркін абсолютті чемпионы Мұхаммед Әлиді білмейтін, танымайтын адам кемде-кем шығар. Оның спорттағы жетістігі бір төбе де, «Ислам әлемінің мерейін өсірген» мұсылмандығы өз алдына бөлек әңгіме.

Месут Өзіл 1988 жылдың 15 қазанында Германияның батысындағы Гельзенкирхен қаласында дүниеге келген. Ата-анасы Түркиядан ауып келген эмигранттар болатын. Футболды өміріне балаған Өзіл ала доппен 7 жасынан бастап дос еді. Баласының футболға деген ерекше ықыласын байқаған әкесі оны түрлі спорт мектептеріне тасып, Месуттың талантының жастайынан дамуына себепші болады.

Қазақтың үш айтулы биінің екеуінің сүйегі өзбек жерінде жатыр. Әйтеке би Өзбекстанның Науаи облысында жерленген болса, Төле биге топырақ дәл осы Ташкенттен бұйырыпты.

Ақыт қажы Үлімжіұлы туралы Қытай, Моңғол қазақтарындай емес, атажұрттағы ел аса көп дерек біле бермейді.  Немесе атын естігенімен, еткен еңбегінен хабарсыз. Дәл Ақыт қажыдай қажылық сапарын суреттеген адам кемде-кем.  Ақыт қажыдай Абайды түсінуге, оның өлеңдерін ақыл таразысынан өткізіп, халыққа жаюға ұмтылған адам кемде-кем.

ХХ ғасырдың алғашқы жартысында Шығыс Түркістанның тәуелсіздігі үшін күрескен ұлт-азаттық қозғалысының көсемі, Алтайды аяғынан тік тұрғызған Оспан батыр туралы талай мақалалар жазылды, көптеген кітаптар жарияланды. Батырдың үш алып мемлекет – Қытай, Кеңес Одағы, Моңғолияның ортасында ешбіріне бағынбай 10 жылға жуық жүргізген соғысы Америка, Англия секілді алпауыт империялардың да назарын аударған еді. Сөйткен Оспан батырдың азаттық күресі туралы әңгіме бола қалғанда оның дінді берік ұстанғаны, коммунистік жүйеге дінге қысым жасалатыны үшін түбегейлі қарсы болғаны аракідік айтылып қалады. 

Көрнекті діндар ақын, ойшыл-философ, халқын өнер мен ғылым үйренуге үндеген ағартушы, мұсылмандық жолын жақсы білген, араб, парсы, түрік, татар, башқұрт тілдерін жетік меңгерген ғұлама-ахун Ғұмар Қараштың есімі кейінгі ұрпаққа жақсы таныс емес. 

Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Iшімдік – барлық жамандықтың көзi» – деп ескерткен. (хадистi Ибн Аббастан имам Хаким және имам Байһақи риуаят еткен).

Бұл сұрақ кез келген адамның көкейінде сайрап тұруы тиіс. Себебі, алауыздық бар жерде өркендеу болмайды. Алауыздыққа жетелейтін ең басты себептердің бірі – ынтымақтың жоқтығы. Бірлік жоқ жерде малғұн шайтан өзінің айласын еркін жүргізеді. Сондықтан, ата-бабаларымыз бірліктен айнымауға шақырып, “бөлінгенді бөрі жейді” деп ұрпаққа ынтымақтың қадірін ұғындырған.

«Ақиқаттың тысында адасудан басқа не бар?» («Жүніс» сүресі, 32-аят). «Оларға: «Егер Алланы (шынымен) жақсы көрсеңдер, маған еріңдер. Сонда Алла тағала да сендерді жақсы көріп, күнәларыңды кешіреді», – деп айт» («Әли Имран» сүресі, 31-аят).

Сәләф деп аталған Исламның алғашқы дәуіріндегі үш буын өкіліне еріп, үлгі тұту мен бүгінгі «сәләфия» деген ағымды ұстанудың арасындағы айырмашылыққа тоқталайық. Бұл екеуінің арасындағы айырмашылықты «Мухаммадилер» мен «Мұсылмандар» деген сөздің арасындағы айырмашылыққа ұқсатуға болады.

Отанды сүйе білу іспен көрсетуді қажет етеді. Отанды сүю – туған елге қызмет ету деген сөз. Туған елге қызмет өте кең ұғым.

Кейбір адамдар мұның шариғатта жоқ екенін айтып, қарсы шығуда. Осының ара жігін ажыратып берсеңіздер.

Мүфтияттың жамағатқа діни терең мәселелер бойынша пәтуа беруден кейінгі бірінші мақсаты – сауатты, рухани дүниесі бай қоғам қалыптастыруға зор үлес қосу. Бұл орайда Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының атқарып жатқан жұмыстарының ауқымды екенін байқаймыз. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлынан алған сұхбатта осы жұмыстардың маңызы жайында айтылады.

Назарларыңызға Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы Уағыз-насихат бөлімінің меңгерушісі Батыржан Мансұровпен сұхбатымызды ұсынып отырмыз.

ІХ республикалық «Құран Кәрімді жатқа және мәнерлеп оқу» байқауының Нұр-Сұлтан қаласы бойынша іріктеу кезеңінде жүлделі үшінші орынды иеленген Болат Кенебаевтың қарилығын әріптестерінің өзі жуырда білді. Ол – ҚМДБ Ғаламтор секторының техникалық қызметкері. Болат қаримен сәті түскен сұхбатымызды назарларыңызға ұсынып отырмыз.

Назарларыңызға ҚМДБ Ғұламалар кеңесінің мүшесі, Шариғат және пәтуа бөлімінің меңгерушісі, Республикалық ақпараттық-насихат тобының мүшесі, белгілі исламтанушы-ғалым Сансызбай Құрбанұлымен өткен сұхбатымызды ұсынып отырмыз.

Қазіргі таңда ел ішінде «Пандемия жағдайында қасиетті Құрбан айт мейрамы қалай аталып өтілмек, қаупі асқынып, қыспаққа алған індетке қарсы күреске халықты жұмылдыруда, жұртты пандемиядан сақтануға шақыруда Діни басқарма, діни қайраткерлер нендей жұмыстар атқаруда, сондай-ақ кейбір діни рәсімдерді тоқтатуға немесе оларға қатысатын адамдардың санын шектеуге қатысты қабылданып жатқан шешімдер Ислам талаптарына сай келе ме?» деген мазмұндағы сұрақтар жиі қойылуда.