Ислам діні ілімге үлкен көңіл бөлген дін. Оны Құранның аяттары мен Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) хадистерінен байқаса болады.

Қазақ мемлекетінің тарихында ел басқару ісіндегі билер жүйесі, оның мәдениеті, әдеп-тәртібі, өнегесі ерекше құбылыс. Ежелден қалыптасқан бұл жүйе ұлы далада биік шыңға көтерілді. Міне, биыл тарихи тұлға Қаздауысты Қазыбек би бабамыздың 350 жылдық мерейтойы елімізде халықаралық деңгейде тойланып жатыр. Назарларыңызға Қазыбек бидің шешендік өнерінен ел аузындағы мына тапқырлық өнегесін ұсынамыз.

Расында Алла Тағала құлдарына аса мейірімді. Осындай мейірімінің бірден-бір көрінісі Зул-хижжаның алғашқы он күні.

Бұған дейін «отбасылық өмір, ерлі-зайыптылар» турасында телеарнада айтқан пікірлеріме, әлеуметтік желіде жазған мақала, ой-түйіндеріме қарсы шығып: «Өзің байға тиіп ал, сосын ақыл айтарсың...»  деп атылған келіншектер көп болған. Әрине, сөз бен істің алшақ кетпегені жақсы ғой. Әйткенмен, пендеміз... Соның ішінде – әйелміз! Мұхтар Шаханов ағамыз: «Шын мәніндегі әйел дәрежесіне көтерілу – айтуға ғана оңай, әйтпесе, азапты шаруа...» деп жазбап па еді? «Әйел әртүрлі. Күйеуінің табысын құрап отыратын да, құртып отыратын да әйелдер болады. Күйеулерін әлпештеп отыратын да, төмпештеп отыратын да әйелдер аз емес. Күйеуін қолдап, көркейтіп отыратын да, сыбап, сүмірейтіп отыратын да әйелдер бар...» Әзілхан Нұршайықов ағамыздың күнделігіндегі осы бір жазбасы кез-келген әйел затын ойландырары хақ. Осыдан кейін «Мен қандай әйелмін?», «Азаматымның сұрықсыз күндеріне сән бере алып жүрмін бе?»  деген сұрақтарға еріксіз беріледі екенсің. Жақсы әйел, меніңше, ол – байынан таяқ жемейтін әйел. Ал байыңнан таяқ жемеу үшін қарапайым төрт қағиданы ұстанғаның жөн:

«Ақида» сөзі араб тіліндегі сөз. оның тілдік мағынасы:«байлау, түйіндеу, топтау» мағыналарын береді, көпшетүрі   «ақаид», «шешу» деген сөздің антонимі.

Қажылық – Ислам дінінің бесінші тірегі. «Хаж» (қажылық) араб тілінде «құрметті орынды зиярат ету» деген мағынаны береді. Қажылық рəсімдерінің басталуына міне бір апта уақыт бар. Бірақ соған қарамастан, бүгінгі күнге дейін қасиетті жерлерге 728 мыңнан астам қажы жетіп үлгерді. Ал қажылық сапардың бізге беретін пайдасы қандай?

«Ақида» сөзі араб тіліндегі сөз. оның тілдік мағынасы:«байлау, түйіндеу, топтау» мағыналарын береді, көпшетүрі   «ақаид», «шешу» деген сөздің антонимі.

Имам Матуриди (р.а) Жаратушыны жоқ деушілерді сынаққа алған. Жаратуының бар екенін төмендегідей дәлелдейді.

Имам Матуриди (р.а) Жаратушыны жоқ деушілерді сынаққа алған. Жаратуының бар екенін дәлелдеу үшін:

1-көзжүгірту, ойлану дәлелі;

2-жаратылыс дәлелі;

3-және басқа да дәлелдерді қолданған.

Расында Алланы тану–ең үлкен уәжіп болып табылады. Алла Тағала құлдарына қай пайғамбарын жіберсе де пенделеріне шынайы Жаратушыны таныстырсын деп жіберген.

Сонау ғасырлар бойы пайғамбар үмметінің ынтымағын арттырып, қырық пышақ болып, қырқысудан һәм жік-жікке бөлінуден сақтап, бірлікке шақыруда төрт мәзһабтың дінімізде алар орны бір төбе. Оның айғағын ислам тарихынан анық аңғарамыз. Дегенмен, жүрегі қыңырлықты қалаған бәзбіреулер жоқ жерден дау іздеп, «мәзһабтың не керегі бар?» деген желеумен елге іріткі салып жатқаны қынжылтады. Тіпті, мұндайлардың қатары діни сауатсыз жастар жағымен артып келе жатқаны алаңдатады.

Асылында, әрбір дүниеге келген адамның бойында дінге, рухани тазалыққа, тылсым күшке сену сезімі болады. Бойдағы бұл  сезім адамды ерте ме, кеш пе әйтеуір бір тылсым күшке сенуге жетелейді. Адамның ет пен сүйектен жаратылғаны айдан анық болса,  тән мен жан да сол адамдық ұғымның қос қанатын құрайды. Тән азығы ішіп-жеу мен басқа да нәпсілік жағдаяттармен байланысты болса, жан азығы – ең алдымен, Ұлы Жаратушыға құлшылық ету.

Расында Алла Тағала құлдарына аса мейірімді. Осындай мейірімінің бірден-бір көрінісі Зул-хижжаның алғашқы он күні.

Үбәйдулла ибн Мұхаммед (р.а) әңгімелеуде: 

"Бірде қайыр тілеп жүрген біреу хазірет Әлидің есігін қақты. Әли (р.а) ұлына: "Анаңа алты дирхам берген едім. Соның бірін алып кел» деп жұмсайды.

Бірде патша шебер ұстаның қал-жағдайын сұрайды. Ұста қынжылып, өз жұмысына шағым айта бастайды:

Бірде өте кедей кісі Мұса алейһиссаламға:

Ертеде бір бойдақ жігіт жүзінен нұры төгілген иманды әрі сұлу қызға көзі түсіп, соңынан қалмай жүріп, ата-анасының алдынан өтеді.

Ислам діні ілімге үлкен көңіл бөлген дін. Оны Құранның аяттары мен Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) хадистерінен байқаса болады.

وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ

«Сабыр етушілерді сүйіншіле!» (Бақара 155)

Ибн Жузай «ат-Тасхил ли ъулум ат-танзил» атты кітабында аятты тәпсірлеп былай деді:

26

إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَعِبْرَةً لِّمَن يَخْشَىٰ

Расында мұнда қорыққан кісі үшін әлбетте бір ғибрат бар.

Шын мәнінде перғауынның жазалануында Алла Тағаладан қорқатын жан үшін ғибрат болмақ.

21

فَكَذَّبَوَعَصَىٰ

Алайда, ол өтірікке балап, қарсылық танытты.

Перғауын Мұса пайғамбарға (а.с) өтірікші деп жала жауып, өз көзімен ұлық мұғжизаны көрсе де Алла Тағала әміріне қарсы шықты.

16

إِذْنَادَاهُرَبُّهُبِالْوَادِالْمُقَدَّسِطُوًى

Сол уақытта, Раббысы оған қасиетті Тұуа ойпатында үн қатты.

Мұсаның (а.с) Раббысы оған пәк те құтты Тұуа ойпатында үн қатты. Тұуа – Тур Сина тауының етегінде орналасқан.

11

أَإِذَاكُنَّاعِظَامًانَّخِرَةً

«Тіпті, қоқымға айналған сүйек болсақ та ма?»

Және же: «Біз қураған сүйекке айналған соң қайта жанданамыз ба?»–дейді.

Қазақ дәстүрінде жүкті келіншектерге қатысты ырым-тыйымдар, салт-ғұрыптар аз емес. Аяғы ауыр келінге көзі қарақты енелер ерекше күтім жасаған, үлгі-өнеге көрсеткен. Мәселен, ауыр жұмыс істетпеген, түнде суға жібермеген, шошынып қалмауын қадағалаған, көңіл-қабағына қарап ренжітпеуге тырысқан. Дәмді, жеңіл тамақтар жасап берген. Мезгілінде тумайды деп, түйе етін жегізбеген, нәресте кіндігіне оратылып қалады деп арқан аттатпаған. Айта берсек, көп. Бірақ бала көтерген әйелге жасалатын ең алғашқы жөн-жоралғы – «Құлақсүйінші» мен «Құрсақтой» екені ұмытылып бара жатыр. Бұл туралы салт-дәстүрді насихаттаушы, Бауыржан Момышұлының келіні Зейнеп Ахметова "Aikarakoz" cайтына  былай жазған екен:

Бауыржан Момышұлы 1942 жылы «Жауынгерлік қасиеттерді тәрбиелеу туралы ойлар» деген жалпы тақырыпта жеке басынан өткен ауыртпалық пен қиыншылықтардың, жеке солдат пен тұтас жауынгерлік ұжымдардың  ұрыс қимылдарының қорытындыларын жинақтап жазуға әрекет жасаған. Сол шақта Қазақ ССР-ы Халық комиссарлары советінің председателі Н.Оңдасыновқа жазған хатынан үзінді ұсынамыз.

«Келген қонаққа дәм бермеген үйдің ырысын шайтан жейді».

Мәшһүр Жүсіп Көпеев

Жас келіннің аяғы ауыр екені белгілі болған соң, оның абысын-ажындары, енелері әйелдерді шақырып, құрсақ тойын (кей жерде «құрсақ шашу» дейді) жасап, оның аман-сау аяқ-қолын бауырына алуына (яғни босануына) тілеу білдіріп шашу шашып, дастарқанды түрлі дәмге толтырып, сауық жасайды.

{youtube}Rz9qG6yTOSU{/youtube}

Сен де қонақкәде жасай отыр, деді маған «Ілияс» (С. Мұқанов). Үй иесінің қонағына қонақкәде айтыңыз деп өтініш жасауға хақы бар. Бұл «өлең айтыңыз, өнер көрсетіңіз» дегенді білдіреді. Қонақкәде – көңілді отырудың, үй иесінің, сонымен бірге қонақтың риясыз көңілін білдірудің бір белгісі.

«Daily mail» газетінде жарияланған мақалада зерттеушілер темекі шегу елуден астам қатерлі ауру түрін қоздыратынын қуаттағаны айтылған.

Бұл суретте Алла Тағаланың жылау қабілетімен (гуттация) ерекшелеген өсімдіктердің бірі.

Ең танымал кардиологтар жүректің кенеттен сыр беруін болдырмау үшін аз-аздан тамақтануға шақырады. Олар жеміс-жидек, көкеніс, дәнді дақылдарды көптеп тұтынып, тұз бен шекерді барынша азайтуға шақырады.

Өте сирек кездесетін от құйыны. Ғұламалардың айтуынша бұл құйынның түрі құйындардың ең қатерлісі.

Құранда бір аят бар, оны әр оқыған сайын Жаратушының қаншалықты ұлы екенін еске түремін. Ол ұлы аят:

Гавай аралдары төңірегінен керемет көрініс беретін «National Geographic» ұсынған бұл суретте оттың сумен қауышқанын тамашалауға болады.

Бұған дейін «отбасылық өмір, ерлі-зайыптылар» турасында телеарнада айтқан пікірлеріме, әлеуметтік желіде жазған мақала, ой-түйіндеріме қарсы шығып: «Өзің байға тиіп ал, сосын ақыл айтарсың...»  деп атылған келіншектер көп болған. Әрине, сөз бен істің алшақ кетпегені жақсы ғой. Әйткенмен, пендеміз... Соның ішінде – әйелміз! Мұхтар Шаханов ағамыз: «Шын мәніндегі әйел дәрежесіне көтерілу – айтуға ғана оңай, әйтпесе, азапты шаруа...» деп жазбап па еді? «Әйел әртүрлі. Күйеуінің табысын құрап отыратын да, құртып отыратын да әйелдер болады. Күйеулерін әлпештеп отыратын да, төмпештеп отыратын да әйелдер аз емес. Күйеуін қолдап, көркейтіп отыратын да, сыбап, сүмірейтіп отыратын да әйелдер бар...» Әзілхан Нұршайықов ағамыздың күнделігіндегі осы бір жазбасы кез-келген әйел затын ойландырары хақ. Осыдан кейін «Мен қандай әйелмін?», «Азаматымның сұрықсыз күндеріне сән бере алып жүрмін бе?»  деген сұрақтарға еріксіз беріледі екенсің. Жақсы әйел, меніңше, ол – байынан таяқ жемейтін әйел. Ал байыңнан таяқ жемеу үшін қарапайым төрт қағиданы ұстанғаның жөн:

Күйеу әйел мінезді болмаса, әйелі еркекшора болмайды.

Түсінігі саяз күйеу болмаса, әйелінің жүйкесі тозбайды.

Әйеліне көңіл бөлмейтін күйеу болмаса, оған немқұрай қарайтын әйел болмайды.

Әке-шеше үшін бала деген өте маңызды әрі қадірлі. Жүктілік дәуірі кезінде 9 ай бойы әке-шеше баласын құшағына алатын күнін сабырсыздана күтеді. Нәресте шыр етіп, дүние есігін ашқан кезде әке-шешенің  жүрегі қуаныштан жарыла жаздайды. Енді, міне, сағына күткен балаларын құшақтап, оны сүю мүмкіндігіне ие болды. 

Тумысынан қонақжай халқымыз Ислам діні келгеннен кейін де бұл қасиетін мұсылмандық сипатымен үйлестіріп, ендігі жерде келген қонақты «құдайы қонақ» деп төрге оздырған. Осылайша қонағын құшақ жая құрақ ұшып сыйлап, асты-үстіне түсіп, қонақ күтуді Алланың әмірі деп бүкіл болмысымен ұғынды. Осы мәселеде де ұлағатты ұстаздары Алла Елшісінің хадистерін өмірлік дәстүр етіп ұстанған. Мысалы, Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм):

Қазанда не болса, шөмішке сол ілінеді. Қазақтың «Ішімдегінің бәрі – тілімде, тілімдегінің бәрі – түрімде» дейтін сөзі дөп басып дәл айтылған теңеу десек қателеспейміз. О баста тек жақсылық пен мейірімділікті насихаттауға бұйырылған тіліміз кейде ашуға булыққанда зәрін төгіп-төгіп алатыны жасырын емес.

Мына зымыран уақыт біздің көз майымызды тауысып кітап оқытуға мүмкіндік бере бермейтіні рас. Десек те, «соңғы оқыған кітабыңыздың аты қандай?»  деп қапелімде сауал қойсақ, кібіртіктеп қалатыныңыз кәдік. Дегенмен, дерекке жүгінейік.

Қазақ мемлекетінің тарихында ел басқару ісіндегі билер жүйесі, оның мәдениеті, әдеп-тәртібі, өнегесі ерекше құбылыс. Ежелден қалыптасқан бұл жүйе ұлы далада биік шыңға көтерілді. Міне, биыл тарихи тұлға Қаздауысты Қазыбек би бабамыздың 350 жылдық мерейтойы елімізде халықаралық деңгейде тойланып жатыр. Назарларыңызға Қазыбек бидің шешендік өнерінен ел аузындағы мына тапқырлық өнегесін ұсынамыз.

Жамбыл Жабаев – ұлы ақын, жырау, жыршы. Қазіргі Жамбыл облысы Жамбыл тауының етегінде 1846 ж. 28 ақпанда жапа деген елге қадірлі адамның отбасында дүниеге келген. 

Жасынан өлең-жырға қанып өсіп, Сүйінбай Аронұлы сияқты жыр даңғылынан тәлім-тәрбие алды.Сонымен бірге Жамбыл туысқан қырғыз елінің де сөз өнерін жетік біліп, Тоқтоғұл, Мұраталы, Әлімқұл, Балық, Тыныбек, Қатаған сияқты дүлдүлдермен өнер сайысына түскен.

Биылғы жыл қазақ тілінің негізін қалаушы, Алаш көсемі - Ахмет Байтұрсынұлы бабамыздың 145 жылдық мерейтойын атап өтетін жыл  болып танылды. Осы орайда 15.03.17 жылы Алматыда Ұлттық кітапханада зиялы қауым, ғалымдар, ұлт, тіл  жанашырлары бас қосқан конференция болып өтті. Ғалым бабамыздың жарық көрмеген көптеген еңбектері жөнінде сөз болды. Мысыр елінен қатысқан доктор Юнус Сабри А.Байтұрсынұлы еңбектерін араб тіліне аударуға ниетті екенін де білдірді.

Әлихан Бөкейхан Мэйдзи бағдарламасын жүзеге асырудың нәтижесiнде артта қалған аграрлық елден 21 жылда әлемнiң ең дамыған мемлекетiне айналған Жапонияның тәжiрибесiн үлгi етiп, Алаш мемлекетiн 20-25 жылда әлемнiң төрiне жеткiзудi жоспарлады. Алаш көсемi жапондардың тәжiрибесiн қазақ елiне сол қалпында орната салмай, халқының өзiндiк мәдениетi мен салт-дәстүрiнiң негiзiн сақтай отырып жетiлдiрудi көздедi.

Махмұд әл-Қашқари, Махмұд әл-Хүсейн ибн Мұхаммед – ХІ ғасырдағы Орта Азиядағы атақты түрколог. Әкесі Хүсейін ибн Мұхаммед Барысқанның әміршісі болған.

XVIII ғасырдағы ұлы тұлғаның бірі – Үйсін Әлібекұлы Төле би. Ол Әз Тәукенің тұсында «Жеті жарғы» атты заң жобасын жасаған қоғам қайраткері, ел ағасы. Төле Әлібекұлы қазіргі Жамбыл облысы Шу ауданының Жайсаң жайлауында дүниеге келген.

Расында намазды оқып, кейіннен оқымай қойған адам айналасында ғалымдардың айтқан бірер көзқарастары бар. Ол көзқарастар намазды тастаған адам кәпір бола ма жоқ па деген мәселенің тұсында.

Сұрақ: Құранды оқып болғаннан кейін «садақа Аллаһу әл-‘Азим» деу дұрыс па?

Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыйғаны белгілі. Алайда кей нәрселер бар, олардың жамандығы да, жақсылығы да айтылмаған. Бағзы біреулердің пайымдауынша Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) жасамаған барлық нәрсесі дінде бидғат болып саналады-мыс.

Неміс басылымы ARD паранжа, ниқаб және басқа да дәстүрлі киімдер мен бас киімдер киген әйелдер туралы түсіндірмені Каирде Әл-Азһар университетінің пәтуа жөніндегі кеңесінің бас хатшысы Шейх Халид Омраннан (діни қаулысын) сұрады, деп хабарлайды «Nurgasyr.kz»

Аса құдыретті ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын! «Сәләфия» сөзінің тілдік мағынасы «бір нәрсеге қатысты болу» дегенді білдіреді. Сол себепті сәләфия сөзінің ұғымында кезеңдік шектеу реңкі жоқ, барлық заманға қатысты қолданылады. Әр заман ағымы – өзінен соң келетін уақыт үшін сәләф[1] (өткен, ілгері, алдыңғы), ал, өзінен бұрын өткен уақыт үшін – хәләф[2] (кейінгі).

Соңғы уақытта халықтың аузында «сәләфизм» деген діни термин көп қолданып келеді. Бұл терминнің маңыздылығы артқаны сонша, енді бұл тек діни емес саяси термин ретінде де елеулі азаматтардың аузында жүр.

Қоғамда әртүрлі ағымдар пайда болғалы, діннің төңірегінде дау көбейіп жатыр. Қазіргі сәләфилер, уахабилер, тәкпіршілер болсын, жалпы халықтың діннен бейхабарлығын өздерінің пұшайман пиғылдарына пайдаланумен келеді. Салдарынан жамағат мәзһаб пен ақидада, Құран мен хадисте, парыз бен сүннет амалдарында жаңылысып жатқан жайы бар. Оған адамның өзі де кінәлі. Мешіт тұрғанда, мешіттің ішінде имамдар отырғанда, оларға бармай, жолдағы «диуаналардың» арам айтағына сеніп, одан қалса солардың жетегіне еріп кете береді.

Құлшылық артық па әлде білім бе? Бізге кейбір мұғалімдеріміз: «Алла тағаланың алдында білімді адам құлшылық жасаушыдан артық»,– деп намаз оқитындарды кемсіткендей сыңай танытады. Бұған не дер едіңіз?

Филология ғылымдарының докторы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Мекемтас Мырзахметұлымен өзі қалам тартқан көрнекті тұлғалар жа­йында пікір алмасып, әңгіме қаузаған едік. Олардың ұлт мүддесіне сіңірген еңбектері, шығармашылықтары және зерттеп-зерделеу жұмыстары туралы ғалым ойларын өз сөзімен бергенді жөн көрдік.

Кез келген дiннiң жоғары мағынасы адам мен адамзатты жоғалтып алған жетiлу жолына қайтару болып табылады.

Қайтыс болған кісінің артынан жыртыс, тәбәрік, киім тарату қазақ халқының салт-дәстүріне сіңісіп кеткен үрдістер. Мұның бәрін мұсылман халқымыздың қайтқан кісінің атынан  садақа беру ниетімен жасайтындығы белгілі. Ислам діні бойынша, қайтыс болған кісінің атынан садақа беруге болады және оның сауабы өліге тиеді деп есептеледі.

Сұраққа жауап беру үшін алдымен ислам діні бойынша «кәпір» дегеннің кім екенін анықтап алуымыз қажет. Қазақ тілінде қолданылып жүрген «кәпір» сөзі араб тілінен енген.