Категория бойынша
Егер ислам сеніміне назар аударатын болсақ, оның ауқымы барлық адамзатты қамтитындығын байқауға болады. Сонымен бірге ислам ақидасынан түсінетініміз, жер бетінде ислам дінінен өзге басқа сенімді ұстанып, басқа шариғатты қолданып, басқа саясаттағы бағыттардың бар екендігін аңғартады.
Адам баласы әлсіз жаратылыс болғандықтан, кейде өмірдің негізгі мақсаттарын ұмытып, болмашы нәрселерге бола, үлкен нығметтерден, өткінші дүние үшін мәңгілік сыйлықтан алыстап қалып жататыны мәлім.
Алла Тағаланың адам баласына беретін нығметтерінің көптегі соншалық, кейде пенде оны ұмытып, немесе ескермей кетеді.
«Ұлық болсаң, кішік бол», «Жемісті ағаш иіліп тұрады» деген мақалдардан халық санасындағы асыл қасиеттің тозбас бағасы мен мызғымас орнын бағамдауға болады. Мұнда айтылған ізгі құндылық – кішіпейілділік.
Өзге мұсылман бауырға қарата айтылған жақсы сөз, есесі айтушының өзіне тезірек жетеді. Жақсылықтың игі әсерін өзі бірінші көреді.
Адам өмірінде есте қалатын сәулелі сәттер мен ғибратты оқиғалар жиі кездеседі. Әр пенде сол оқиғадан ой түйеді, өмірлік сабақ алады. Елордамызда бес мүфтидің басқосуы осы жылдың есте қалған басты оқиғасы болды деп атар едім. Бұл – мүфтият тарихында қалған сәулелі сәт.
Егер «сәләф» сөзінің сөздік мағынасына келер болсақ «алдыңғы, бұрынғы» деген мағынаны білдіреді. Уақыт ағымына қарай әрбір өткен шақ кейінгілер үшін «сәләф» деп аталады. Алайда бұл сөз Ислам дінінде тұрақты, әрі арнайы ұғымға айналып, басқа мағынада қолданылмайтын сипатқа ие болды.
Имам Әбу Ханифа қандай да бір мәселенің үкімін шығару үшін, ең алдымен, Алланың Кітабын негізге алған. Одан таппаса, Алла елшісінен жеткен сахих хабарға негізделген. Пайғамбардан бір мәселеге қатысты бір-біріне қайшы мазмұндағы екі сахих хабар жетсе, кейінгі сөзін негізге алған.
Дәлелдердің әлсізі мен күштісін бір-бірінен ажыратуға шамасы жетпейтін кісілердің өз бетінше шешім шығарып, таласы көп, дау тудырған мәселеде басқаларды мойындамауы дұрыс емес.
«Тәкфір» және «бидғат» ұғымдарының шынайы мәні. Тәкфіршілік – діни экстремизмнің қауіпті түрі.
«Имам Ағзам ақидасын иржа қылған» деген пікірлерді көзіміз шалып жүр. «Иржа» деген не? Шынында да Имам Ағзам ақидасын иржа қылған ба?
Ислам дінінде кеңінен танылған діни-құқықтық ұстаным – ханафи мәзһабына негізделген Матуриди ақидасы Орта Азия, Түркия, Балқан түбегі, Қытай, Үндістан және Пәкістан аумағындағы мұсылмандармен қатар Қазақстан мұсылмандарының сан ғасырлар бойы ұстанып келе жатқан дәстүрлі діни сенім негіздері.
Хазірет Омар бірде қаланың түнгі тыныс-тіршілігін білу мақсатында өзімен бірге Абдуллаһ ибн Мәсғудты ертіп, сыртқа шыққан болатын. Түннің бір уағы болса да, олар алыстан бір жарық көреді.
Куфада құрылған ірі сауда алаңының бірі Әбу Ханифаның жібек саудасымен айналысатын дүкені орналасқан Кунаса базары еді.
Бір күні Әбу Мұса әл-Әшғари хазірет Омардың үйіне келеді.
Лұқпан хакім:
Бір күні ірі табиғин ғалымы Хасан Басриге бір адам келіп, қызының соқыр болып қалғанын айтады.
Құранда Алла Тағала: «Сендерді де, жасағандарыңды да жаратқан – Алла Тағала» дейді. Сондықтан күллі игілік пен жақсылықтардың Иесі – Сол.
Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.у.) көлік тізгінін ұстаушылар мен жолаушыларға ортақ сүннет амалдар мен дұғаларды үмметіне өсиет еткен.
Қасиетті Құран Кәрімде өміріңізді өзгертетін бір аят бар.
Қарыздан құтылу үшін Алладан көмек сұрайтын дұғалар:
Қасиетті Құран Кәрімде әр мұсылманға мотивация беретін 10 аят:
Қасиетті Құран Кәрімде келетін "әттеген-айларды" білесіз бе?
Дұға мұсылманның Жаратушысына толық бойсұнғандығын, Оған толық тәуелді екендігін білдіреді. Адамды кез-келген жағдайда Раббысын ғана еске алып, Одан ғана жәрдем тілеуге, Жаратушысымен жақын болуға тәрбиелейді. Ал, мына дұғаны айтқан адам өзін зияннан сақтайды:
Үлкендердің Құран оқылғанда пышақты жасырып қоятыны бар. Исламда оған қатысты пәтуа бар ма?
Үйленетін болдық. Үлкендер жағы отқа май құю, отпен аластау салтын жасаймыз деп айтты. Шариғат мұндай дәстүрлер туралы не дейді?
Қожа Ахмет Ясауи бабамыз бір күні шәкірттерімен сұхбат құрып отырып:
Хәкім Абай осы Ұят мәселесіне «Отыз алтыншы сөзінде» терең талдау жасаған. Ол ұяттың тікелей иманмен байланыстылығын паш етіп: «Пайғамбарымыз салалаһу һалайһи уәселәмнің хадис шарифінде айтыпты: «Мән лә хаяһун уә лә иманун ләһу» деп, яғни кімнің ұяты жоқ болса, оның иманы да жоқ, деген» деп сөзді хадистен бастайды.
Қазақ халқының тыныс-тіршілігіне бата беру дәстүрі етене сіңісіп кеткен. «Бата беру», «бата алу», «бата сұрау» салты кез келген игі істің бастамасы болған. «Жақсы сөз – жарым ырыс» екеніне сенген халық батаны әрбір жақсылықтың бастауы деп білген. Оны халқымыздың «Жаңбырменен жер көгереді, батаменен ер көгереді» деген өмірлік тәжірибесінен көруге болады.
«Жыртыс» дегенде алдымен жаназа кезінде таратылатын шүберектер мен бет орамал ойға келеді.
Ғылым мен діннің арақатынасы – қайшылықты көзқарастарға толы күрделі тақырыптардың бірі. Бір топ ғалымдар ғылым мен дін бір-бірімен толық үйлеседі деп дәлелдесе, тағы бір топ зерттеушілер бұл екі ұғым қашан да қақтығысып келген деп санайды.
Хафиз ибн әл-Джәузий «Ахкаму ниса» кітабында былай дейді:
Білім алып, сауатты болу – ислам дінінің ең басты талабы. Алла тағала білімге байланысты алты жүзден астам аят түсірген. Ең әуелгі түсірілген аяттың өзін «оқы» деп бастады.
Сенім мәселелеріне қатысты жазылған еңбектерден ақыл иесі болған адам баласы пайғамбар дағуаты жетпеген жағдайда, ақылымен Алла Тағаланы танып, білуге ақыл жеткілікті ме? Әлде настың (Құран, сүннет) болуы шарт ба? Немесе әрбірінің (нас пен ақыл) өз ерекшеліктері бар ма?
Ілім үйренудегі және оны басқаларға жеткізудегі адалдық пен хақиқи шын пейілдің белгілерінің бірі – ілім іздеуші яки ілім үйренуші адамның өзіне беймәлім нәрсе туралы сұрақ қойылғанда, «білмеймін» деп айтуды ұят көрмеуі.
Әзірет Муаздың хабары бойынша (ілімді Алла үшін үйренуге ниеттенбеген ғалымдарды жетіге бөліп) былай дейді:
Бір рет рақмет айтудың өзін көп көру сараңдықтың ең қиыр шегі болса керек. Сондықтан ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с) тілінен: «Адамдарға рақмет айта алмаған кісі Аллаға да шүкір ете алмайды» деген ақиқат шыққан (Әбу Дәуд, Әдәб, 11).
Алла Тағала айтады: «Алла сендерге жеңілдікті қалайды, және сендерге ауырлықты қаламайды» («Бақара» сүресі: 185).
Сұрайын дегенім: Баланы есептетіп көтеруге бола ма? Яғни қыз немесе ұл болу үшін алдын ала күнмен есептейтінге ұқсайды. Бұл Аллаға серік қосу немесе күнә іс емес пе? Осы сұрақ мазалап жүр.
Неліктен шариғатта әкеден қарағанда анаға көбірек маңыздылық беріледі. Қасиетті Құранда Жаратушы Алла: «Адамдарға; ата-анасына қарайласуды бұйырдық. Ананың оған мешеулік үстіне мешеулікпен жүкті болып, екі жылда омыраудан айыруы бар. Маған және әке-шешеңе шүкір ет. Қайтар орның Мен жақ», - деп, перзенттің ана алдындағы үлкен борышын баяндайды. Мұның бірқатар себебі бар:
Отбасы берекесін қашырып, махаббатты жоятын себептердің бірі – ерлі-зайыптылардың бір-бірін шектен тыс қызғанулары.
Бүгінде қоғамдық тұрмыста телефон немесе интернет байланыс арқылы ер мен әйелдің неке қию деректері жиі айтыла бастады. Адам өміріндегі ең маңызды және есте қаларлық неке шарты жасалғанда қалыңдық бір жақта, күйеу басқа жақта, ал куәгерлер тағы бір жақта қатысатын көрінеді. Осындай неке шариғат бойынша қаншалықты дұрыс?
Ислам дінін мұсылман болуға ниетті екенін дауыстап айту арқылы оп-оңай қабылдауға болғанымен, мұсылмандыққа лайықты өмір сүру әлдеқайда қиын. Бүкіл адамзат баласына жіберілген ең соңғы Алланың хақ дінін қабылдап, Жаратушының жалғыз екеніне сенім білдірген танымал тұлғалар әлемде аз емес. Солардың ең алғашқыларының бірі, ағылшындар арасында асыл дініміздің қадір-қасиетін алғаш ұғынып, Исламға бет бұрған ағылшын ақсүйегі – (Зайнаб) Эвелин Кобболд.
Ақжан Машанидың тарихта қалған ең үлкен еңбектерінің бірі – Әл-Фарабидің қазақ топырағында дүниеге келгенін, оның қазаққа тиесілі екенін әлем халқы алдында дәлелдеуі болар. Өйткені әл-Фарабиға таласқандар өте көп еді.
Иман мен көркем мінез қашан да адамды ақиқатқа жетелейді. Абайдың қара сөз бен өлеңдерін терең барлап қарасаңыз, оның осы ақиқатқа шақырғанын – діттеген межесі мен аңсаған арманы осы екенін аңғарасыз. Сол себепті Абай әуелі иман дейді. Абайдың иманы – Алланың шәриксіз, ғайыпсыз бірлігіне, барлығына және Хазіреті Мұхаммед арқылы жіберген жарлығы мен білдіргеніне мойын сұнып иман ету.
Немістің шығыс зерттеушісі А.Мюллер әл-Фараби туралы:
Әмір Темір – астанасы Самарқан қаласы болған ірі мемлекеттің билеушісі, Орта Азияда 1370-1507 жылдары билік құрған тимуридтер династиясының негізін қалаушы болды. Жарты әлемге билік жүргізді, қиян-кескі соғыстар жасады, жер бетін қызыл қанға бояды.
ХХ ғасырдың алғашқы жартысында Шығыс Түркістанның тәуелсіздігі үшін күрескен ұлт-азаттық қозғалысының көсемі, Алтайды аяғынан тік тұрғызған Оспан батыр туралы талай мақалалар жазылды, көптеген кітаптар жарияланды. Батырдың үш алып мемлекет – Қытай, Кеңес Одағы, Моңғолияның ортасында ешбіріне бағынбай 10 жылға жуық жүргізген соғысы Америка, Англия секілді алпауыт империялардың да назарын аударған еді. Сөйткен Оспан батырдың азаттық күресі туралы әңгіме бола қалғанда оның дінді берік ұстанғаны, коммунистік жүйеге дінге қысым жасалатыны үшін түбегейлі қарсы болғаны аракідік айтылып қалады.
Тақлид – бір адамның сөзіне және бұл сөздің дұрыстығы жөніндегі дәлелді білместен ілесу дегенді білдіреді. Мұны тақлид десең де, ілесу, еру десең де бұлардың сөздікте еш айырмашылығы жоқ, екеуінің де мағынасы бірдей.
Сүннетті жоққа шығару бүлігінің шығатынын Пайғамбарымыз (с.а.у.) сонау он төрт ғасыр бұрын мұғжиза ретінде хабар беріп кеткен. Алла елшісі (с.а.у.): «Маған Құран және тағы да сондайы (сүннет) берілді. Жақында қарны тоқ, күрсісіне жантайған біреу «Сендерге Құран жеткілікті. Ол жерде не халал болса, соны халал деп біліңдер. Ал не харам болса оны да солай қабылдаңдар» дейді.
Дінде шектен шығушылардың ұдайы күн тәртібіне қойып жүрген мына мәселелерге тоқталамыз:
«Сәләфия» сөзінің тілдік мағынасы «бір нәрсеге қатысты болу» дегенді білдіреді. Сол себепті сәләфия сөзінің ұғымында кезеңдік шектеу реңкі жоқ, барлық заманға қатысты қолданылады.
Кез келген мемлекеттің гүлденуі, өркендеуі, бірінші кезекте экономикалық, табиғи рeсурстарына емес, ішкі тұрақтылығына, ауызбіршілігіне байланысты. Мемлекет кедей болуы мүмкін, алайда сүттей ұйыған ауызбіршілік, ынтымақтың арқасында барлық қиыншылықтарды жеңіп, өркениетті елдер санатына енеді.
«Жиһад» ұғымының аясы өте ауқымды. Бүгінгі таңда теріс бағыттағы ақпарат салдарынан көптеген адамдар жиһадтты қару алып соғысу деп біржақты түсінеді. Әрине, мұндай түсінік жиһадтың мағынасын шектейді. Құранда «жиһад» сөзі 35 жерде өткенімен төрт жерде ғана тікелей соғыс мағынасында келген. Құранда соғыс ұғымы «харб», «мухарабә», «мағрака», «қитал» терминдерімен білдірілген. Бірақ, жиһад сөзі соғысты да қамтығандық-тан, көпшілік жиһад делінген кезде тікелей соғысты түсінеді.
Мүфтияттың жамағатқа діни терең мәселелер бойынша пәтуа беруден кейінгі бірінші мақсаты – сауатты, рухани дүниесі бай қоғам қалыптастыруға зор үлес қосу. Бұл орайда Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының атқарып жатқан жұмыстарының ауқымды екенін байқаймыз. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлынан алған сұхбатта осы жұмыстардың маңызы жайында айтылады.
Назарларыңызға Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы Уағыз-насихат бөлімінің меңгерушісі Батыржан Мансұровпен сұхбатымызды ұсынып отырмыз.
ІХ республикалық «Құран Кәрімді жатқа және мәнерлеп оқу» байқауының Нұр-Сұлтан қаласы бойынша іріктеу кезеңінде жүлделі үшінші орынды иеленген Болат Кенебаевтың қарилығын әріптестерінің өзі жуырда білді. Ол – ҚМДБ Ғаламтор секторының техникалық қызметкері. Болат қаримен сәті түскен сұхбатымызды назарларыңызға ұсынып отырмыз.

САНСЫЗБАЙ ҚҰРБАНҰЛЫ: Шариғи үкім немесе пәтуа беруге уәкілетті тұлғаның бойынан табылуы міндетті қасиеттер бар
Назарларыңызға ҚМДБ Ғұламалар кеңесінің мүшесі, Шариғат және пәтуа бөлімінің меңгерушісі, Республикалық ақпараттық-насихат тобының мүшесі, белгілі исламтанушы-ғалым Сансызбай Құрбанұлымен өткен сұхбатымызды ұсынып отырмыз.
Қазіргі таңда ел ішінде «Пандемия жағдайында қасиетті Құрбан айт мейрамы қалай аталып өтілмек, қаупі асқынып, қыспаққа алған індетке қарсы күреске халықты жұмылдыруда, жұртты пандемиядан сақтануға шақыруда Діни басқарма, діни қайраткерлер нендей жұмыстар атқаруда, сондай-ақ кейбір діни рәсімдерді тоқтатуға немесе оларға қатысатын адамдардың санын шектеуге қатысты қабылданып жатқан шешімдер Ислам талаптарына сай келе ме?» деген мазмұндағы сұрақтар жиі қойылуда.