ҚМДБ-ға қарасты «Халал Даму» сертификатын алған шұжық шығарушы кәсіпорындар саны 41-ге жетті.

Соңғы жылдары ауыз бекітуші бауырларымыз саны көбеюде. Рамазан айы кірмей жатып алдын-ала ораза кестесін сұрап, дайындалып жатқанын көргенде қатты қуанамыз. Алайда, көбінесе ораза таң атқаннан күн ұясына батқанға дейін су ішпеу және түйірдей болса да тамақ жемеу, деген ұғыммен шектеліп қалып жатқан тұсы да бар. Ал, кейде ораза ерікті түрде, әркім өз қалауы бойынша тұтылады деген түсініктегі адамдар да кездесіп жатады.

Жақсы мінез жақсы әдеттерден қалыптасады. Ғалымдар кей әрекеттерді күнделікті дағдыға, әдетке айналдыру үшін кем дегенде 21 күн үзбей қайталау керектігін айтады. Ал, әдетіміз мінезіміздің іргетасы екеніне келісесіз ғой. 

Ислам - кеңшілік діні. Денсаулығына байланысты ұстай алмайтын оразаны қаза етіп артынан өтеуіне болады. Оған шамасы келмейтін кісі төлем беру арқылы ұстамауына болады, оған да шамасы келмейтін адамдарға садақа, кешірім тілеуімен кеңшілік етеді.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Шариғат және пәтуа бөлімінің пәтуасына сәйкес төмендегі жағдайларда ораза бұзылады:

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Шариғат және пәтуа бөлімінің пәтуасына сәйкес төмендегі жағдайларда ораза бұзылмайды:

Құраншылар бағыты жалпы Исламның дәстүрлі ұстанымдары мен ережелеріне жауап бермейтіндігімен ерекшеленеді. Себебі, Ислам тарихының әу басынан бері мұсылман қауымы Пайғамбар (ﷺ) сүннетін ерекше бағалап, ұстанумен келеді.

Періштелердің кейбірі жер бетін шарлап құлшылық мекендерін аралайды. Бұл жердегі «таууафун» сөзі шарлайтын деген мағынаны білдіреді.

Сәдуақас қажы Ғылманиды «Құран туралы өтіріктер мен жалаларға қарсы» кітабын төтешеден қазіргі қазақ харпіне аудару барысында бірқатар мәліметтерге ие болған едік. Соның бірі – Абай хакімнің христиан миссионеріне жауабы.

Тіршіліктің біз біліп-білмейтін бүкіл тетіктеріне жауапты періштелері болғаны іспетті Ұлы Жаратушының тозақта да Сүбхан (нұқсансыз) есімін көрсететін періштелері бар. Ол – Мәлик періштесі.

Ридуан періштесі кейбір діни мәлімет көздерінде Хазин деп те айтылады.[1] Бұл періштенің міндеті – жұмақты күзету.

Құранда аттары аталатын Һарут пен Марут періштелері тұрғысында адамдар арасында жаңсақ пікір орын алған. 

Даңқты дала данышпаны Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің шығармаларында көбінен имани құндылықтар  насихатталады. Ол кісінің бір жазбасында адам бойында болуға тиісті төрт түрлі рухани қасиет туралы баяндалады.

Бір күні Баязит Бистами әулиеден:

Араб тілінде «адам» деген сөз – «инсан» деп айтылады.

Хазірет Омардың (р. а.) Мысырдың халқы әмірлері болған хазірет Амр ибн Асқа (р. а.) келіп:

Өзге дін өкілі өзінің Исламды қабылдауына не себеп болғанын былайша баяндайды:

Орта ғасырда мұсылман елдерінде орталық билік уақыптарды да тәркілеген жағдайлар  болыпты.

Назарларыңызға Құранның «Кәусар» сүресінің бірінші аятындаға мағыналар төңірегіндегі жазбаны ұсынамыз.

Құдіретті Құдай Тағала Құранның "Асыр" сүресінің 4-аятындағы бір бөлігінде салиқалы амалдар жайында сөз етеді. 

Қасиетті Құранда мынадай бір аят бар:

«Қадір» сүресі»

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ (1) وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ (2) لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ (3) تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ (4) سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ (5)

Халқымыз Ислам дінін қабылдағаннан кейін ондағы адамның жаратылысына тән құндылықтар салт-дәстүріміз, әдет-ғұрыптарымыз бен наным-сенімдеріміздің негізіне айнала бастады.

Ғасырлар бойы халқымыздың көкейінде жатталып, «тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне» айналған мақал-мәтелдердің әдебиетіміздегі алар орны айрықша. Мақал-мәтелдер - халықтың ұғым-түсінігінің айнасы. Елдің тұрмыс-тіршілігінен бастау алып, уақыт сынынан өткен маржан сөздер.

Наурыз мерекесі – Ұлы даланың ұлық мейрамы. Бұл мереке қаһарлы қыстан қысылып шыққан қалың халықты жаңа жылға, жаңа көктемге, жаңа үмітке жетелейтін мереке, көңілдерге қуаныш сыйлап, шаттыққа бөлейтін шара.

Бүгінгі  қоғамда кез-келген жосықсыз әрекеттің бәрін мұсылмандарға жауып, олардың жүріс-тұрысынан бастап, киген киімі, ішкен-жегеніне дейін сын айтуға әуестік байқалады. Өкінішті-ақ. Мұны хақ дін – Исламға деген жаулық  көзқарасқа негізделген идеология арқылы батыстың дамыған ақпараттық құралынан жұққан «вирус» деуге болады.

Бабаларымыз таныстық жайында «Мыңның түсін білгенше, бірдің атын біл» деп өсиеттепті.

Ондаған ғасыр барысында дініміз бен салтымыз өзара біте қайнасып, астарласып ділімізге айналды.

«ЙӘ+РАМАЗАН - ЖӘ-Ә+РАМАЗАН - ЖАРАМАЗАН (ЖАРАПАЗАН)»

Шын мәнінде, үш анықтың не екенін Шәкәрімнің өзі шығармасының басында-ақ былай деп ескертіп, аяғында тағы қайталайды.

1982 жылдың тамыз айы. Түркияның Қайсари облысының Яхиялы ауданына қарайтын Қаракөй ауылында бір таңғажайып оқиға болды.

Құран Кәрім – көптеген мұғжизаларға бай кітап. Оған соңғы жылдардағы ғылыми жетістіктер мен жаңалықтар толық дәлел. Сондай-ақ, бұдан кейін де Құран Кәрімнің әрбір сөйлемі, әрбір сөзі, тіпті әрбір әрібі сан-салалы зерттеулерге арқау, том-томдаған еңбектерге жүк болары анық.

Құран мен хадистің тұнып тұрған ғылым екені жөңкілген жылдардың қатпарында қайта-қайта дәлелденіп келеді.

Құран – ғылымның аса үлкен энцпклопедиясы. Заман өткен сайын Құранның ғылыми қыры ашылып келеді. Төменде жердің айналу бағыты Құран аятының мәнісіне тоқталамыз.

Бүгінгі таңдағы ене мен келін арасындағы қарым-қатынас жайлы әрқилы жағымсыз пікірлер айтылып жүр. Бұл бір жай ғана отбасы, ошақ қасының мəселесі іспетті көрінгенімен, өз кезегінде біздің ұлттық болмысымыздың бояуын солғындата түсетін дүние екені бесенеден белгілі.

Рамазан айы – кішкентай бүлдіршіндеріміз бен есін біліп қалған балаларымызға құлшылық пен адамгершілік құндылықтарын түсіндіріп, үйретуге үлкен мүмкіндік.

Адамнан – қауым, қауымнан – қоғам құралатыны белгілі. Ал қоғамның қатынастарын реттеп, жүйелеп отыруда көп адамда кездесе бермейтін көркем мінез үлкен рөл атқарады. Жалпы адамзат баласының басын біріктіретін ортақ құндылықтардың бірегейі – жақсы мінез-құлық.

Отбасы – кішкентай мемлекет. Оның ешкімге жария етпейтін өзіндік ішкі ұстаным-ережелері болады. Неке – бұл екі тағдырдың бір арнада тоғысуы. Ол аса нəзік, сырт көзден тасада өте аялап, абайлап сақталуы қажет қарым-қатынастың басталуы. Көпшілікке ұсынылатын қызықты шоу емес.

«Балаңызға өз заманыңыздың емес, ол өмір сүретін заманның білімін беріңіз» деп Хазреті Әли айтпақшы, қай-қайсымыз болсын қоғам талабына сай, бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелегіміз келеді. Содан болар заманына лайық білім алсын, қабілеттері ашылсын, жетілсін деп осы күні бүлдіршіндерін жетектеп неше түрлі үйірмелер мен курстардың есігін тоздырып жүрген ата-ана көп.

Өзіңізді бір ой мазалап жүрсе, бұл туралы сүйіктіңізге міндетті түрде айтыңыз. Көп ер адам әйелімді босқа ренжітіп аламын деп барлығын іште сақтап жүреді. Осының салдарынан бәрі тамшыдайын жиналып, кейін қарым-қатынастың соңғы нүктесінің қойылуына себепші болады. Сондай-ақ әйеліңіз сіздің іштей ренжіп жүргеніңізді мүлдем білмеуі мүмкін. Осылай дейді Орталық Азиядағы психоанализ институтының директоры Анна Құдиярова. Мұнымен қатар, психоаналитик ер азаматтарға отбасын сақтап қалуға көмектесетін 8 кеңесімен бөлісті.

Пайғамбарымыздан ﷺ бастау алатын үмбеттің қамы әр дәуірдегі Ислам ғұламаларының бәрінің дерлік басынан өтті. Олар үшін қара бастың қамынан көрі үмбеттің жәй-күйі, болашағы, Алла алдындағы міндеті көбірек толғандырды. Пайғамбарлықтың 23 жылдық міндетін жаратушы Хақты разы еткен халде толық атқарып, соңғы тұрағына аттанып бара жатқан ардақты Eлшінің ﷺ соңғы сөзі «Үмбетімнің ендігі халі не болар екен?» деп қамығумен үзілген болса, сол үмбеттен шыққан саңлақ сахабалар мен ғұлама ғалымдар және Құдай сүйген құлдардың да бар ынта-жігері, күш-қайраты, таланты мен тағылымы тек Ислам үмбетінің қам-харекетіне арналды.

Жәнібек қайтыс болғаннан кейін 2001 жылы естеліктер жи­на­ғы шықты. Оны құрастырған – Тұрсын Жұртбай мен жолдасы Тоты.

Тарих қатпарында ұлты үшін басын бәйгеге тіккен арыстар аз болмаған. Олардың бірін танысақ, бірін тани бермейміз. Елі үшін аянбаған талай ердің артында қалған еңбегін саралар болсақ бір емес, бірнеше өмірге сыйғызарлықтай.

Аруағыңнан айналайын Құнанбай қажының Қарқаралыда мешіт, Меккеде Тәкие салдырғанын дүйім жұрт тегіс білсе керек. Бірақ, Құнекеңнің медресе салдырғанын біреу білсе, біреу білмес.

Қазіргі әлемдегі болып отырған діни-саяси ахуал тұрақты емес екенін, оған түрлі саяси-экономикалық астыртын күштердің жағымсыз әсер етіп отырғаны жалпы халыққа белгілі жағдай.

Қазақ – ұлттық дәстүрге ерекше мән берген халық. Дәстүр – ұлтты рухани жағынан жандандырып, оның ішкі және сыртқы келбетін өрнектеп, көрсетіп тұратын сипат. Алаш жұрты дәстүрге берік болғандықтан асыл дінге деген құрмет те өте жоғары болған. Дін мен дәстүр – қашан да бір-бірімен сабақтас ұғым. Екеуі егіз тақырып десек те болғандай. Дін бар жерде дәстүр, дәстүр бар жерде дін бар.

Әлгі рәуішше мұсылманшылықтың шартын ел ішінде молдалары біліп, бөтендері білмегенмен, бұл білмегендердің мойнынан парыз түспейді.

Қантөгіс пен озбырлықтың ошағына айналған Сирия… Жалған ұрандар мен жалаң үміттердің, шариғатқа қайшы сенімнің құрбаны болған 47 отандасымыз елге қайтарылды.

Шаһкәрім Құдайбердіұлы атамыздың «Мұсылмандық шарты» кітабындағы «Жақсылық пен жамандық Алла Тағаланың тағдырынсыз болмайды деп нанбақ» деп аталатын бөлімін назарларыңызға ұсынамыз.

Белгілі анрополог К. Лоренц дәстүрден бас тарту сананың тұрақтылығы үшін, тіпті мұндай бас тарту толығымен ақталған болса да жоюшы залал әкеледі деп есептейді.

Соңғы жылдары қазақтың қаһарман ұлы Талғат Бигелдинов қоғамнан оқшау өмір сүргендей сезілді. Батырмен сұхбаттасу талай тілшінің қол жетпес мақсаты болды. Біз де батырмен тілдесудің орайлы сәтін таппадық. Атамыз да, апамыз да қаламады шамасы.

Тәуелділік психологиялық ауытқу ма әлде адамның бойында тумысынан болатын қасиет пе? Тәуелділіктің түрлері, себептері мен салдары қандай? Романтик болу тәуелділіктің бір көрінісі ме? Деструктивті ағымдар мен тәуелділіктің қандай байланысы бар? Неліктен қазіргі жастар депрессияға бейім?

Осы және басқа да сұрақтар төңірегінде Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігі Дін проблемаларын зерттеу орталығының психолог маманы Лимана Қойшиевамен ой өрбіттік.

Бүгінгі діни ахуалға әсер ететін діни таным төңірегінде белгілі дінтанушы ғалым, философия ғылымдарының докторы, профессор Досай Кенжетай ағамызды сұрақтар жіберіп сөзге тартқан едік.

Астана қаласы әкімдігінің Дін проблемаларын зерттеу орталығының КММ басшысы Долиев Жапал Әмзебекұлымен орталықтың жұмысы жайында сұхбат.

Серікбай қажы ОРАЗ,

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти

«Ғылым мен дін бірге бар»

«Ел болам десең бесігіңді түзе» деген есті сөзді ту көтерген абыз даланың талай тәжірибесі тірілмей келеді. «Отан отбасынан басталарын» ескерсек, «өзі үйде қылығы ғаламторда» болған бүгінгі қоғамның бір ғана бала тәрбиесі туралы айтар сөз де, қаузалар ой да аз болмауға тиіс екенін күн санап кезініп келеміз... Сөз тізгінін «Нұр Астана» мешітінің наиб имамы Руслан Байзақовқа ұсынып көрдік.