Егер ислам сеніміне назар аударатын болсақ, оның ауқымы барлық адамзатты қамтитындығын байқауға болады. Сонымен бірге ислам ақидасынан түсінетініміз, жер бетінде ислам дінінен өзге басқа сенімді ұстанып, басқа шариғатты қолданып, басқа саясаттағы бағыттардың бар екендігін аңғартады.

Адам баласы әлсіз жаратылыс болғандықтан, кейде өмірдің негізгі мақсаттарын ұмытып, болмашы нәрселерге бола, үлкен нығметтерден, өткінші дүние үшін мәңгілік сыйлықтан алыстап қалып жататыны мәлім.

Алла Тағаланың адам баласына беретін нығметтерінің көптегі соншалық, кейде пенде оны ұмытып, немесе ескермей кетеді.

«Ұлық болсаң, кішік бол», «Жемісті ағаш иіліп тұрады» деген мақалдардан халық санасындағы асыл қасиеттің тозбас бағасы мен мызғымас орнын бағамдауға болады. Мұнда айтылған ізгі құндылық – кішіпейілділік.

Өзге мұсылман бауырға қарата айтылған жақсы сөз, есесі айтушының өзіне тезірек жетеді. Жақсылықтың игі әсерін өзі бірінші көреді.

Адам өмірінде есте қалатын сәулелі сәттер мен ғибратты оқиғалар жиі кездеседі. Әр пенде сол оқиғадан ой түйеді, өмірлік сабақ алады. Елордамызда бес мүфтидің басқосуы осы жылдың есте қалған басты оқиғасы болды деп атар едім. Бұл – мүфтият тарихында қалған сәулелі сәт.

Бұл адамдардың басты мақсаты Алла Тағала Кітабының, сондай-ақ Құранды түсіндіруге арналған сахих хадистер мен сахабалардың және табиғиндердің айтқандарының мән-мағынасын зерттеу болатын.

Дінге адам әрқашан мұқтаж. Адамда жан мен тән бар. Тәнге не қажеттігі анық. Ал рухқа не қажет? Оның азығы не? Рухани байлыққа кенелмеген кісі төрт түлігі  сай келсе де, бақытты бола алмайды.

Біз қайтарылатын және қабылданатын амалдарды сараптағаннан кейін нақты бір тұжырымға қол жеткіздік. Ол тұжырымда Алла Тағаланың шариғатына қарсы келетін кейбір жаңа амалдар «адастырушы, жаман амалдар», ал шариғатқа қайшы келмейтін, оған сәйкес келетін жаңа амалдар «қабыл болатын, жақсы, мадақталатын жаңа амалдар» деп аталады.

Әлбетте, болмақ. Біріншіден, әлде бір мұражайға барып ғажайып бір суретке көзіміз түсті делік. Неткен ғажап салынған дейсіз. Басына аппақ сәлде, үстіне көк шапан киіп тарихтан сыр шертіп, ұзаққа көз тастап, паңданған алып тұлғалы, жауырыны кең ақсақалды қарт данадай мына біздің Алатаудың көктемгі суреті.

Сәләфизм бағыты мен Мәтуриди ақида мектебінің арасындағы ақидаға қатысты айырмашылықтардың кейбірі төмендегідей:

Табиғиндер (сахабаларға ерушілер дәуірінде мұсылмандар арасында пікір қайшылықтары да кездеспей қалмады. Сүннетті ұстану жолынан байқамай адасқандар да кездесті.

Омар (р.а.) тағайындаған басшылардың бірі жұма хұтбасы кезінде Омарды жер-көкке сыйғызбай мақтағаны сонша, сахабалардың біреуі шыдай алмай орнынан атып тұрып әлгі кісімен шарт-шұрт сөзге келіп қалды.

Ибну Мәндәнің риуаяты бойынша: Пайғамбарымыз (с.а.у.) сахабаларына садақаға берудің сауаптығын айтып, ол турасында түскен аяттарды оқып, қызықтырған сайын олар да бір-бірімен жарысып, шама-шарықтары жеткенше садақаға арнап әр нәрселерін әкеліп жатты.

Хакимнің Шағбиден алған риуаяты бойынша, Жамал оқиғасында Әлидің (р.а.) сауыты жоғалады.

Ибраһим пайғамбар Алла Тағала адамзаттың Жаратушысы және Қиямет күнi оларды қайта тiрiлтетiнiне айқын сенушi едi.

Әрқашан Алланың құзырында болу деген сөз – Алланың барлық әміріне дайын болу.

«Жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыюдың» парыз екенін және оның артықшылығының мол екенін сау ақылдың бәрі қабылдайды. Оған ғалымдардың ижмағы бар болғаны сияқты, мына аяттар да айқын дәлел бола алады.

Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.у.) көлік тізгінін ұстаушылар мен жолаушыларға ортақ сүннет амалдар мен дұғаларды үмметіне өсиет еткен. 

Қасиетті Құран Кәрімде өміріңізді өзгертетін бір аят бар.

Қарыздан құтылу үшін Алладан көмек сұрайтын дұғалар:

Қасиетті Құран Кәрімде әр мұсылманға мотивация беретін 10 аят:

Қасиетті Құран Кәрімде келетін "әттеген-айларды" білесіз бе?

Дұға мұсылманның Жаратушысына толық бойсұнғандығын, Оған толық тәуелді екендігін білдіреді. Адамды кез-келген жағдайда Раббысын ғана еске алып, Одан ғана жәрдем тілеуге, Жаратушысымен жақын болуға тәрбиелейді. Ал, мына дұғаны айтқан адам өзін зияннан сақтайды:

«Жыртыс» дегенде алдымен жаназа кезінде таратылатын шүберектер мен бет орамал ойға келеді.

Қазірде ешқандай ғылыми, тарихи дәлелі болмаса да, ата-бабасының батыр, ұлы тұлға болғандығын айтып мақтанатын жандардың қарасы көбейді.

Даналық туа біткен қасиет пе, жоқ әлде білім алу, іздену, өзін дамыту арқылы қалыптаса ма? – деген сұрақтың қойылуы заңды.

Қазақ халқы үлкеннен алған батаның құндылығына көп көңіл бөлген. Жолға шыққанда, жауға шапқанда, кез келген бастама алдында ақсақалдан бата алып кететін.

Бата мен дұға егіз ұғым болса да, арасында аздаған айырмашылықтар бар:

Бүгінгі күні дүниежүзі бойынша ер адамдардың алтыда бір бөлігі сүндетке отырады екен. Соңғы статистика бойынша, әсіресе, солтүстік Америкада профилактикалық әрі гигиеналық мақсатта жас балалардың 90 пайызы сүндеттеледі. Әлем тұрғындарының 1,3 миллиардын құрап отырған мұсылмандарды былай қойғанда, Канада, Австралия, Жаңа Зеландия, Англия секілді бірқатар мемлекеттерде баланы сүндетке отырғызу бүгінгі күні қалыпты үрдіске айналған.

Ілім үйренудегі және оны басқаларға жеткізудегі адалдық пен хақиқи шын пейілдің белгілерінің бірі – ілім іздеуші яки ілім үйренуші адамның өзіне беймәлім нәрсе туралы сұрақ қойылғанда, «білмеймін» деп айтуды ұят көрмеуі.

Әзірет Муаздың хабары бойынша (ілімді Алла үшін үйренуге ниеттенбеген ғалымдарды жетіге бөліп) былай дейді:

Бір кісі: «Ғалым мен тақуаның қайсысының дәрежесі биік?» – деп сұрағанда, Алла елшісі:

– Өзіңе өзге адамдардың жасап жүрген құлшылықтарынан артық құлшылық жасауға ғана разы бол! Себебі қарапайым адамдар өздері жасап жүрген құлшылықтан артық құлшылық жасайтыныңды көрмесе, оларда құлшылыққа құштарлығы аз деген ой қалыптасады. Сонымен қатар, өз сауатсыздықтарының пайдасы тимегені секілді, саған біліміңнің пайдасы тимейді деп сенеді.

Білімнің абзалы – ғылымхал, амалдың абзалы – соны сақтау. Қандай жағдайда болсын мұсылманға өзінің қал-қадірінше білім алуы парыз. Егер намаз оқу кісінің парызы болса, намаздың парызын өтейтіндей ілім үйренуі парыз, уәжібін өтейтіндей ілім үйренуі уәжіп.

Ислам діні ақырғы дін, барлық діндердің керек асылдарын бойына жинаған дін, адам баласының даму жолындағы рухани, ғылыми, мәдени жетілген кезіне арналған дін. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.у) Алла өзінің бір хадисінде: «кімде-кім ғылымды сүйсе және ғалымды сүйсе, жәннатта ол менің көршім болады», – деген.

Иә, кесімді айтуымен түскеніндей әзілдеп айтумен де жүзеге асады.

Жалпы, жағдайы келсе, әйелдің үйінде отырып бала тәрбиесiмен және отбасы тiрлiктерiмен айналысқаны абзал. Жұмыс істеген әйелдің үй-іші ұрыс-керістен аман болмайтыны рас.

Қайталап айтуды қажет ететін мәселе – балалардың қоршаған ортасын есепке ала отырып, жасына, деңгейіне, білімі мен танымына сай оның тәрбиесін қолға алу. Бала бес жаста болса, әліппені үйреткендей, діни мағлұматтарды ерінбей, жалықпай түсіндіруіміз керек. Ол жеті жасқа келгенде берілетін білім басқа болса, он жасқа келгенде одан күрделірек білім алуы тиіс.

Ерінің әйеліндегі хақтары мыналар:

Балаға ат қоюға ең бірінші кезекте құқылы – ата-анасы.  Егер  олар  ортақ  бір  шешімге  келе  алмаса, әкенің құқығы жоғары тұрады. Сондықтан әкесі қаласа сәбидің  атын  өзі  қояды  немесе  жұбайына  ұсынады. Қаласа, екеуі өзара жеребе тастау арқылы бұл мәселені шеше алады.

Шариғаттың осы мәселеге қатысты үкімдерін баяндаудан бұрын, негізінде, перзентті болу, ерлі-зайыптыларға міндеттелген парыз емес екенiн айтып өткен жөн.

Иман мен көркем мінез қашан да адамды ақиқатқа жетелейді. Абайдың қара сөз бен өлеңдерін терең барлап қарасаңыз, оның осы ақиқатқа шақырғанын – діттеген межесі мен аңсаған арманы осы екенін аңғарасыз. Сол себепті Абай әуелі иман дейді. Абайдың иманы – Алланың шәриксіз, ғайыпсыз бірлігіне, барлығына және Хазіреті Мұхаммед арқылы жіберген жарлығы мен білдіргеніне мойын сұнып иман ету.

Немістің шығыс зерттеушісі А.Мюллер әл-Фараби туралы:

Әмір Темір – астанасы Самарқан қаласы болған ірі мемлекеттің билеушісі, Орта Азияда 1370-1507 жылдары билік құрған тимуридтер династиясының негізін қалаушы болды. Жарты әлемге билік жүргізді, қиян-кескі соғыстар жасады, жер бетін қызыл қанға бояды.

ХХ ғасырдың алғашқы жартысында Шығыс Түркістанның тәуелсіздігі үшін күрескен ұлт-азаттық қозғалысының көсемі, Алтайды аяғынан тік тұрғызған Оспан батыр туралы талай мақалалар жазылды, көптеген кітаптар жарияланды. Батырдың үш алып мемлекет – Қытай, Кеңес Одағы, Моңғолияның ортасында ешбіріне бағынбай 10 жылға жуық жүргізген соғысы Америка, Англия секілді алпауыт империялардың да назарын аударған еді. Сөйткен Оспан батырдың азаттық күресі туралы әңгіме бола қалғанда оның дінді берік ұстанғаны, коммунистік жүйеге дінге қысым жасалатыны үшін түбегейлі қарсы болғаны аракідік айтылып қалады.

Малкольмнің Исламға дейінгі өмірі

АҚШ-тың кәсіпқой боксшысы, әуесқой бокстан 1960 жылғы Рим Олимпиадасының чемпионы, кәсіпқой бокстан Әлемнің жеті дүркін абсолютті чемпионы Мұхаммед Әлиді білмейтін, танымайтын адам кемде-кем шығар. Оның спорттағы жетістігі бір төбе де, «Ислам әлемінің мерейін өсірген» мұсылмандығы өз алдына бөлек әңгіме.

Сүннетті жоққа шығару бүлігінің шығатынын Пайғамбарымыз (с.а.у.) сонау он төрт ғасыр бұрын мұғжиза ретінде хабар беріп кеткен. Алла елшісі (с.а.у.): «Маған Құран және тағы да сондайы (сүннет) берілді. Жақында қарны тоқ, күрсісіне жантайған біреу «Сендерге Құран жеткілікті. Ол жерде не халал болса, соны халал деп біліңдер. Ал не харам болса оны да солай қабылдаңдар» дейді.

Дінде шектен шығушылардың ұдайы күн тәртібіне қойып жүрген мына мәселелерге тоқталамыз:

«Сәләфия» сөзінің тілдік мағынасы «бір нәрсеге қатысты болу» дегенді білдіреді. Сол себепті сәләфия сөзінің ұғымында кезеңдік шектеу реңкі жоқ, барлық заманға қатысты қолданылады.

Кез келген мемлекеттің гүлденуі, өркендеуі, бірінші кезекте экономикалық, табиғи рeсурстарына емес, ішкі тұрақтылығына, ауызбіршілігіне байланысты. Мемлекет кедей болуы мүмкін, алайда сүттей ұйыған ауызбіршілік, ынтымақтың арқасында барлық қиыншылықтарды жеңіп, өркениетті елдер санатына енеді.

«Жиһад» ұғымының аясы өте ауқымды. Бүгінгі таңда теріс бағыттағы ақпарат салдарынан көптеген адамдар жиһадтты қару алып соғысу деп біржақты түсінеді. Әрине, мұндай түсінік жиһадтың мағынасын шектейді. Құранда «жиһад» сөзі 35 жерде өткенімен төрт жерде ғана тікелей соғыс мағынасында келген. Құранда соғыс ұғымы «харб», «мухарабә», «мағрака», «қитал» терминдерімен білдірілген. Бірақ, жиһад сөзі соғысты да қамтығандық-тан, көпшілік жиһад делінген кезде тікелей соғысты түсінеді.

Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Iшімдік – барлық жамандықтың көзi» – деп ескерткен. (хадистi Ибн Аббастан имам Хаким және имам Байһақи риуаят еткен).

Мүфтияттың жамағатқа діни терең мәселелер бойынша пәтуа беруден кейінгі бірінші мақсаты – сауатты, рухани дүниесі бай қоғам қалыптастыруға зор үлес қосу. Бұл орайда Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының атқарып жатқан жұмыстарының ауқымды екенін байқаймыз. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлынан алған сұхбатта осы жұмыстардың маңызы жайында айтылады.

Назарларыңызға Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы Уағыз-насихат бөлімінің меңгерушісі Батыржан Мансұровпен сұхбатымызды ұсынып отырмыз.

ІХ республикалық «Құран Кәрімді жатқа және мәнерлеп оқу» байқауының Нұр-Сұлтан қаласы бойынша іріктеу кезеңінде жүлделі үшінші орынды иеленген Болат Кенебаевтың қарилығын әріптестерінің өзі жуырда білді. Ол – ҚМДБ Ғаламтор секторының техникалық қызметкері. Болат қаримен сәті түскен сұхбатымызды назарларыңызға ұсынып отырмыз.

Назарларыңызға ҚМДБ Ғұламалар кеңесінің мүшесі, Шариғат және пәтуа бөлімінің меңгерушісі, Республикалық ақпараттық-насихат тобының мүшесі, белгілі исламтанушы-ғалым Сансызбай Құрбанұлымен өткен сұхбатымызды ұсынып отырмыз.

Қазіргі таңда ел ішінде «Пандемия жағдайында қасиетті Құрбан айт мейрамы қалай аталып өтілмек, қаупі асқынып, қыспаққа алған індетке қарсы күреске халықты жұмылдыруда, жұртты пандемиядан сақтануға шақыруда Діни басқарма, діни қайраткерлер нендей жұмыстар атқаруда, сондай-ақ кейбір діни рәсімдерді тоқтатуға немесе оларға қатысатын адамдардың санын шектеуге қатысты қабылданып жатқан шешімдер Ислам талаптарына сай келе ме?» деген мазмұндағы сұрақтар жиі қойылуда.