Алланың адамзат баласына берген құнды нығметтерінің бірі әрі бірегейі – уақыт. Жара болса жазылады, мал жоғалса табылады. Алайда өткен уақыттың қайтып келмейтіні ақиқат. Демек орны толмас осы бір нығметті тиімді қолданып, бос өткізбес үшін, әр күнімізді жүйелі әрі жоспарлы өткізуіміз керек-ақ. Осы ретте әрбір істе бізге өнеге болатын, тек өзінің ғана емес, мойнына үмбетінің жүгін арқалаған Ардақты Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сә­лемі болсын) өз күнін қалай өткізгендігіне шолу жасауды жөн көрдік. 

Расында ең ауыр күнәлардың бірі ол – өзге мұсылман бауырыңның айыптарын жария ету. Сондай-ақ, кемшілікке бой алдырған адамның кемшіліктерінің жария болуына қуану да сөзсіз күнә болып есептеледі.

Мұғжиза – Алла Тағаланың өз пайғамбарларына берген адам баласының қолынан келмейтін таңғажайып істері. Мұғжиза көрсетудегі мақсат – олардың пайғамбар екендігін дәлелдеу. Мұғжиза – негізінен Алланың ісі, пайғамбар тек оған дәнекер ғана болады.

Жуырда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі мен мәслихат депутаттары сайлауын тағайындау туралы Жарлыққа қол қойды.

Иман шарттарының алтыншысы – тағдырға иман. Тағдыр – араб тіліндегі «қадар» деген сөзден шыққан. Тағдыр сө­зі – бір нәр­се­ні бел­гі­лі бір өл­шем, мөл­шер­ге қа­рай реттеу, арнайы есеп­пен жүйе­леу, жобалау де­ген ма­ғы­на­лар­ды біл­ді­ре­ді.

«Әбу Ханифа фиқһпен қатар, ақида саласында да имам. Ал олай болса ханафилер неге Әбу Ханифаның көзқарастарын емес, матуридилікті ұстанады?» деген мәселеге қысқаша тоқтала кетейік. 

Махатма  Ганди  (Үндістанның  рухани  басшысы)  құлшылық  қуатынан  рухани  азық  алмағанда, қиындықтарға төтеп бере алмас еді. Ол жайлы Гандидің өзі: «Егер құлшылық жасамасам, біраз уақыттан бері жынданып кетер едім» деген. Міне, Ганди мұсылман емес, бірақ, дұрыс жолды ұстанған адам еді. Алла  Тағала  «Анкабут»  сүресінің  65-аятында: «Қашан  олар  кемеге  отырса,  дінін  Аллаға бағыштаған түрде жалбарынады» деген.

Өмірден алынған оқиға

Бірде кішкентай бір топ бақа жарыспақ болып жиналады. Олардың мақсаты биік мұнараның ұшар басына шығу еді.

«Ана қарғысы - боқ, әке қарғысы – оқ» дегенді атам қазақ дөп айтқан. Қыз туғанға жүрегі жарыла қуанатын әке бар болғанымен, ұлмен салыстырғанда аз екені даусыз.

Хақ Тағала қасиетті Құранның толықтай бір сүресін «Муминун» яғни, «мүміндер» деген атаумен атап, аталмыш сүренің алғашқы аяттары мұсылман мүминдерге тән сипаттармен басталған.

«Мәсәд» сүресінің соңғы екі аятында жамандыққа болысудың зарары жайында баяндалады. Аталмыш аяттардың қысқаша тәпсірін ұсынамыз. 

 إِنَّ رَبَّهُمْ بِهِمْ يَوْمَئِذٍ لَخَبِير–  «Сол күні Раббылары олар жайлы толық хабар алушы».

Адамдардың барлық жамандық пен пәлекеттерден Алла Тағалаға қалай сиынып, қалай Оның қорғанына кіру жолдары айтылады.

«Қадір» сүресі»

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ (1) وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ (2) لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ (3) تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ (4) سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ (5)

Ағаш атты мініп, тақия төбелерді айнала шапқан ауылдың қарадомалақтарының аузынан дәмі кетпеген естелігінің ең тәттісі осы ойын. Батырлардың бекзада болмысын сомдап, қолдан қазылған көмбені қоршауға алып, жұлма-жұлмасы шыққан тулаққа таласатын сәттер сана түкпірінде қаттаулы. Баба жосынымен жүріп, мұрасын бойына қондырған ұрпақтың қанында бар қасиет қайда жүрсе де соңыңнан қалсын ба? Дәуір алмасса да ұлттық ойынға келген де әлі де делебеміз қозып отыратыны содан-ау!

Қазақта «күйеу бала қайын жұртына келгенде тартылатын табақтың ішінде міндетті түрде төстік болуы әрі оны күйеу бала мүжіп жеуі керек» деген дәстүр бар.

Туыстық қарым-қатынастың адам өміріндегі мән-маңызы айрықша. Сондықтан, бабаларымыз «Айрылған азады, қосылған озады», «Жат туыс болмайды, туыс алыс болмайды», «Туысы бірдің уысы бір» деп туысқандар арасындағы қарым-қатынасты өте жоғары бағалаған.

Есті де ақылды адамдардың барлығы да бір үлкен Сенімнің керек екенін сезеді. Тазалықтың қажетін біледі.  Ендеше сол іздеген Сенімдер мен Жақсылықтардың бәрінің бастауында Ислам тұр.

Жаңа бір сайттан «төркіндеу салты» деген түсіндірме ақпаратты көзім шалып қалды. Оқысам, жаңа тұрмысқа шыққан қыздың өз еліне баруын «төркіндеу» деп тәптіштеп түсіндіріпті.

Ардақты Мұхаммед пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бірқатар хадистерінде сарымсақтың өте пайдалы екендігін, оны емге жарату керектігін білдірген: «Сарымсақ жеңдер, сонымен емделіңдер. Өйткені ол жетпіс түрлі ауруға ем»; «Сарымсақ немесе пияз жеген кісі  (иісі кеткенше мешіттерімізге жоламасын, үйінде отырсын)».

Асыл дінімізде білім алудың маңызы ерекше. Өйткені білім – амалдың негізі, мінездің басшысы және түзетуші құралы. Амалсыз білімнің пайдасы болмайтыны секілді, білімсіз амалдың да еш пайдасы болмайды. Білім мен амал – бірін-бірі толықтырушы, бір-бірінен ажыратуға болмайтын егіз ұғым.

Сүндеттеу медицина ғылымында «циркумцизия» (лат. сіrсumсіsіо — дөңгелете кесу) деп аталады. Оның тарихына қарасақ, б.э.д. 2500 жылдары ежелгі Мысыр елінде кең қолданылғандығын көреміз. Сүндеттелген перғауын бейнесі мен ересектеу екі баланы сүндетке отырғызу рәсімі көрсетілген папирус суреттерінің Каир мұражайында сақталғандығы - осының айғағы. Тіпті, ол көптеген Африка елдерінде де баланың есею нышаны ретінде қалыптасқан.

Жүсіп Баласағұнның «Құтадғу білігін» зерттеп жүрген соң ол дәуірді кеңінен тануым үшін Қарахан дәуірінде хатқа түскен барлық жазбаны қарауым керек болды. Зерттеу барысымен Түркияда жүргенде «Қарахан мемлекеті кезінде Құранның көне түрік тілінде аудармасы жасалған» дегенді оқыдым. Бұл мәлімет бізді еріксіз таң қалдырды.

Дәл бүгінгі күні біздің өмір сүріп жүрген ортамыз немесе біздің қоғамда көп адамдар дінді тек мешіттегілер ғана ұстанып, солар ғана уағыздауға тиіс, жалпы дін мәселесі солардың ғана ісі деп ойлайтын сияқты.

Ардақты Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) отбасылық өмірінде ұстанған принциптері, отбасы, бала тәрбиесіне арналған сүннеті бар. Психологтар көптеген отбасылардың бірін-бірі дұрыс түсінбеуі салдарынан шайқалып жатқанын айтады. Ерлі-зайыптылар бір-бірін түсінбегеннен кейін бір-бірінің сүйіспеншілік тілін де түсінбейді. Сүйіспеншілік тілі деген не? Яғни бір-бірінен күтетін құрметті немесе қызметті аңғара алмайды. Психологтардың айтуынша, сүйіспеншілік, ымырашылдық, яғни отбасын бақытқа жетелейтін бес жол бар екен.

Қазіргі таңда өкінішке орай, жалғызбасты аналарымыз көп. Олар балаларын асырап бағуды да, тәрбие беруді де, әрі әкесі әрі анасы болуды да  өз мойындарына алған.  «Өзім-ақ, әкесіз-ақ өсіремін» деу, әрине үлкен қателік. Әке тәрбиесін, әкенің орнын ешкім де баса алмасы анық. 

Бала тәрбиенің алғашқы сабақтарын отбасында алады, онда адамгершілік пен гуманизмді қалыптастырудың бүкіл процесінен өтеді. Ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан дәстүрлер мен жоғары мұраттар дәл осы ортада беріледі. Адамдарды өзара түсіністікке жетелейтін басқаларға деген сүйіспеншілік пен құрмет қасиеті тек үлгілі шаңырақта қалыптасады.

«Үйдің жақсы болмағы ағашынан, жігіттің жақсы болмағы нағышыдан» деп мақалдап жатады. Әйелдің тегіне, шыққан жеріне байланысты осылай деген.

Бірде қарт Құнанбай баласы Абайды шақырып: «Балам,  сен әкеңе жете туғансың ба, өте туғансың ба?» деп сұрайды. Сонда Абай: «Әке, мен өте туғанмын, өйткені мен ақын болдым» деген екен. Аз ғана ойланған дана Құнанбай: «Жоқ, сен маған жете тудың. Өте туу үшін Абай секілді бала тәрбиелей алуың керек», деп жауап қатқан деседі.

Көктонды атаның шын есімі туралы ел ішінде екі түрлі пікір бар. Бірі – Имам Марқозы (Марғұзи, Мерғазы, Мәруази). Екіншісі – Баба Машин.

ХХ ғасырдың басында қазақ азаттық қозғалысы жаңаша тұтанып, империядағы революциялық қозғалыспен астаса, тез өрістеді. Оның бастауында діни қызметшілер тұрды. Солардың бірі әрі бірегейі Шәймерден Қосшығұлов еді. Оның азан шақырып қойылған есімі Шаһмардан болса керек, ел арасында құрметпен Шәйке молда деп аталады екен. Орыс дереккөздерінде Кощегулов (Кочегулов) Шаймардан түрінде таңбаланған. Шәймерденді кезінде Ақмола облысының сайлаушылары Ресей империясында революция толқынымен шаңырақ көтерген Мемлекеттік думаның алғашқы екі шақырылымына да депутат етіп сайлаған. Яғни ол қазақ қауымына танымал қоғам қайраткері болған-ды.

КСРО дипломатиясының негізін қалаушылардың бірі, 1928-1936 жылдардағы КСРО-ның Сауд Арабиясындағы өкілетті өкілі, қазақтың тұңғыш дипломаты Нәзір Төреқұловтың өмірі мен атқарған қызметі жайынан аз-кем баян етпекпіз.

Көрнекті қоғам және дін қайраткері, аудармашы, хадисші Сәдуақас қажы Ғылмани ХХ ғасырда өмір сүрген дара тұлға. Дегенмен, сол кездегі солақай саясаттың ықпалымен қуғын-сүргін көріп, еңбектері жарыққа шықпай қалды.

Елордадағы мемлекеттік опера және балет театрында қазақтың ұлы ойшылы, ғұлама ақын Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойының салтанатты ашылу рәсімі өтті. Енді мерейтой аясында еліміздің барлық өңірінде және шетелдерде осындай мерекелік шаралар жалғасады. Осы жерде сауал туады. Абайдың ең алғашқы кеші қалай өтіп еді?

Арғы-бергі тарихта төрт астана бой көтерген Сыр бойында көне­нің көзіндей, данагөй дәуірлер сөзіндей ескіден жеткен ескерткіштер аз емес. Соның бірі – Сырдария ауданы аума­ғындағы Қалжан ахун мешіт-медресесі. Соңғы жылдары рес­тав­рация жасалып, ежелгі бейнесін қайта тапқандай болған ке­шен­нің аумағы кеңейіп, туристік нысан ретінде маңызы жоғарылай түсті.

Бүгінгі таңда тек өздерін ғана «шынайы мұсылманбыз» деп, өзгелердің барлығын, «кәпір» есептейтін адасқан ағымның бұғанасы беки қоймаған жастарымыздың санасын улап жатқандығы ешкімге де жасырын емес.

Адамзатты жаратқан Мейірімді Алла әрбіріне ризығын бөліп, несібесіне қол жеткізуі үшін қарап жатпай себебін жасап, кәсіп етуді бұйырған. Кәсіп жолында нығметін жаудырып жатқан Ұлы Жаратушыны дәріптеп, жалбарына дұға жасау болса, ақылдының оң ісі болып табылады. Осы орайды дәріптеу мен ұлықтау жүректің ісі, ал дұға жасап алақан жаю дене мүшелерінің ісі.

«Бидғат» деген араб тілінен алынған термин сөз. Бидғат сөзінің тілдік мағынасы – бұған дейін болмаған жаңалық деген ұғымды білдіреді. Ал, шариғаттағы мағынасы діндегі Құран мен сүннетте болмаған жаңалықты айтады. Бидғатқа қатысты Алла Елшісі тарапынан ескертіліп айтылған, бірнеше риуаяттармен жеткен хадистер бар. Солардың бірі Айша (р.а.) анамыздан жеткен мына хадисте: «Кімде-кім біздің бұл ісімізге (дінімізге) қатысы болмаған жаңалық (бидғат) енгізсе, ол қабыл етілмейді», - делінеді.

Мешіт ішінде бес уақыт намаз немесе жұмы намазында сапқа тұрған кезде жамағаттың арасында талтайып аяқтарын жанында тұрған адамдардың аяқтарына жабыстырып, тіпті кейде жаншып басып алатын да жағдайлардың болып жатқанына куәміз. Бұл  біздің жерге қайдан келді? Бұл амал дұрыс па бұрыс па?

ІХ республикалық «Құран Кәрімді жатқа және мәнерлеп оқу» байқауының Нұр-Сұлтан қаласы бойынша іріктеу кезеңінде жүлделі үшінші орынды иеленген Болат Кенебаевтың қарилығын әріптестерінің өзі жуырда білді. Ол – ҚМДБ Ғаламтор секторының техникалық қызметкері. Болат қаримен сәті түскен сұхбатымызды назарларыңызға ұсынып отырмыз.

Назарларыңызға ҚМДБ Ғұламалар кеңесінің мүшесі, Шариғат және пәтуа бөлімінің меңгерушісі, Республикалық ақпараттық-насихат тобының мүшесі, белгілі исламтанушы-ғалым Сансызбай Құрбанұлымен өткен сұхбатымызды ұсынып отырмыз.

Қазіргі таңда ел ішінде «Пандемия жағдайында қасиетті Құрбан айт мейрамы қалай аталып өтілмек, қаупі асқынып, қыспаққа алған індетке қарсы күреске халықты жұмылдыруда, жұртты пандемиядан сақтануға шақыруда Діни басқарма, діни қайраткерлер нендей жұмыстар атқаруда, сондай-ақ кейбір діни рәсімдерді тоқтатуға немесе оларға қатысатын адамдардың санын шектеуге қатысты қабылданып жатқан шешімдер Ислам талаптарына сай келе ме?» деген мазмұндағы сұрақтар жиі қойылуда.

Биылғы оқу жылындағы магистратура мен докторантураға қабылдаудың жаңа тәртібі туралы  Нұр-Мүбарак университеті оқу-әдістемелік басқармасының басшысы Мұратхан Махметпен  сұхбаттастық.

М. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Ежелгі дәуір әдебиеті және түркология бөлімінің меңгерушісі, филология ғылымының кандидаты, доцент Төрәлі ҚЫДЫРМЕН болған сұхбатты назарларыңызға ұсынып отырмыз.

Бабаларымыздың діни танымы қандай еді, дұрыс діни ақпараттарды қалай, қайдан аламыз сынды сұрақтардың төңірегінде өрбіген «Әзірет Сұлтан» мешітінің наиб имамы Ибрагим Келдібайұлы мен журналист Оразбек Сапарханның сұхбатын назарларыңызға ұсынамыз.