Оразада мына іс-әрекеттерді істеу мәкрүһ болмайды:

1. Шәһуеттің қозуына алып бармайтындай жағдайда сүю.[1] Мысалы, апасы немересін.

2. Мұртты майлау.[2]

3. Көзге сүрме жағу.[3]

Оразада мәкрүһ болған, яғни шариғат бойынша жек көрінішті амалдарға мына іс-әрекеттер жатады:

1. Әлсірететіндей көлемде қан алдыру.[1]

2. Қажетсіз бір нәрсенің дәмін көру.[2] Тамақ пісіретін адам тілімен тамақтың дәмін көрсе болады.

«Мустахаб» деп шариғат орындалуын оң көрген сүннәт амалын айтады. Мысалы, нәфіл намаз оқу, нәфіл ораза ұстау.

Мустахабтың үкімі: істеген сауапқа ие болады. Мустахаб-ты істемеген күнәһар да, жазалы да болмайды.

Ораза мәселесіне келер болсақ, оразаның мустахабына мына амалдар жатады:

1. Күн батқаннан кейін ауыз ашуға асығу.[1] Жаратушы Ие ауыз ашуға асығудың артықшылығына қатысты: «Менің ең жақсы көретін құлдарым[2] – ауыз ашуға асыққандары»,-десе,[3] Расулуллаһ (солләл-лаһу ғаләйһи уә салләм): «Ауыз ашуды кешiктiрмеумен[4] адамдардың амандыққа кенелуi[5] жалға-сады»,-деген.[6]

Жоғарыда оразаны бұзатын іс-әрекеттер мен оразаның қазасын өтеу жайында айтылған болатын. Ендігі кезекте оразаны бұзбайтын іс-әрекеттер жайында айтсақ дұрыс болады. Оған мына іс-әрекеттер жатады:

1. Ұмытып ішіп-жеу. Мұндай жағдайда ораза екені есіне түскен адам ішіп-жеуден тыйылуы тиіс. Біреудің ұмытып тамақтанып жатқанын көре тұрып оны ескертпеу – мәкрүһ тахрим.[1] Бұл мәселеге қатысты Расулуллаһ (солләл-лаһу ғаләйһи уә салләм): «Сендерден оразада ұмытып iшiп-жеп қойған адам оразасын толықтырсын. Бұл – Алла Тағаланың оны тамақтандырып, сусындатқаны»,-деген.[2]

Мына жағдайларда ауыз ашқан адам оразасын қайта жалғас-тырады:

1. Таң атса да, таң атқанынан күмәнданып сәресіні ішкен жағдайда. Мысалы, біреу таң атқанынан күмәнданып сәресіні ішті дейік. Біршама уақыттан кейін таң атып қалғаны анықталады. Бұл жағдайда ауыз бекітіледі. Әрі күмәндануы себебінен  кәффарат міндетті болмағанымен, кейін сол күннің қазасы өтеледі. Егер таң атқаны анықталмаса қазасын өтеу міндеттелмейді.[1]

Фидья ретінде берілетін тамақтың құны жарты саъ[1] бидайдың немесе бір саъ[2] құрма, арпаның құнымен тең болуы тиіс. Бұған жағдайы келмеген адам көп истиғфар айтып, Жара-тушы Иеден жарылқау тілейді.[3]

«Фидья» сөзінің түп негізгі мағынасы: адам мал-дүниесін жұмсауы арқылы түрлі тауқыметтен сақтануы.[1] Сонымен қатар, «фидья» сөзі «төлем», «өтем», «құтылу» деген де ұғым-дарды білідіреді.[2]

Ораза мәселесіне келер болсақ, «фидья» деп қаза болған күндерге берілетін өтемі айтылады.

Мына жағдайларда кәффаратсыз тек қазаны өтеу міндетті болады:

1. Науқастануы себебінен дәрі ішкен жағдайда. Науқас адам ауруы күшейіп кетуінен қауіптенсе немесе аурудан айығуы кешігетін болса дәрі ішіп, ендірсе болады. Бұл жағдайда тек ауыз ашқан күндердің қазасы өтеледі.[1]

2. Оразаның себебінен денсаулығына қауіп туған жағдайда. Мысалы, әлсіздігі себебінен немесе ауыз бекітуі өлімге себеп болса.[2]

Жоғарыда қазамен бірге кәффарат міндетті болудың негізгі себептерін айттық. Ендігі кезекте бұл мәселенің шарттары әңгіме етіледі. Ол:

1. Ораза ұстаған адам балиғатқа жеткен[1] жеткен болу.[2] Балиғатқа жетпеген балаға ол ораза ұстап тұрып, ішіп-жеген жағдайда қаза да, кәффарат та міндетті болмайды. Себебі, жасы балиғатқа жетпеу себебінен оған ораза ұстау парыз емес.[3]

2. Ораза ұстауға түннен ниеттенген  жағдайда.[4] Оразаны таң атқаннан күн тал төбеге келгенге дейінгі аралықта ниеттеніп, кейін қасақана ішіп-жесе немесе жақындасса тек сол күннің қазасын өтейді. Кәффарат міндеттелмейді.[5]

3. Шариғатта ауыз ашқанға рұқсат етілетін үзірлі жағдайдан бұрын ауыз ашқан жағдайда.[6] Бұған мысал ретінде жоғарыда айтылған ораза кезінде жол жүретін адамның мәселесін келтірсе болады.

Абдуссамад Махат

«Нұр Астана» мешітінің наиб имамы

Мына жағдайларда оразаның қазасымен қатар кәффаратын өтеу талап етіледі:

1. Түнде ораза ұстауға ниет еткеннен кейін тәуліктің ауыз бекітетін бөлігінде[1] ораза екенін біле тұра[2] жыныстық жақындықта болу.[3]

Ері жақындасуды қалап, әйелі оның талабына көнген жағдайда[4] екеуі де қазамен бірге кәффаратын өтейді.[5]

Ері жақындасқанға мәжбүрлеген жағдайда[6] әйелі кәффарат-сыз тек қазасын өтейді. Еріне қазамен бірге кәффарат міндетті болады.[7]

Әйелі жақындасуды қалап, ерін соған көндірген жағдайда екеуі де қазамен бірге кәффаратты өтеуі тиіс.[8]