Бидғат
Бидғат «сүннетке (яғни Мұхаммед алейһиссаламның білдірген дініне) қайшы келетін сенім (иман), амал және сөздер» дегенді білдіреді. Алла Тағала құлдарын өзіне құлшылық жасауы үшін жаратты. «Ғибадат» – «төмендік», құлдық деген сөз. Яғни, адамның Раббысына, Жаратушысына мұқтаждығын, әлсіздігін, төмендігін көрсетуі. Бұл да әр ақыл, нәпсі және дәстүрдің жақсы немесе жаман деп қабылдағанына емес, тек Раббының жақсы-жаман дегендеріне сөзсіз тәслим болу, Оның жіберген кітабы мен пайғамбарларына сену және оларға бағыну дегенді білдіреді. Бір адам кез келген бір істі орындарда Раббының рұқсат еткен-етпегенін ойламастан, өз ақылының мақұлдауымен істесе, бұл әрекеті Аллаға құлшылық етпегендік, мұсылмандық міндетін орындамағандық болып саналады. Егерде бұл немқұрайлық сенім мәселесінде болса, иман келтіру бірауыздан бекітілген мәселеде болса, онда бұл әрекет «күпірлікке себеп болатын бидғат» болады. Бұл іс иман мәселесінде емес, сөз бен іс жүзінде болса, фысқ – үлкен күнә болады.
Хадис шәрифте: «Кімде-кім дінде болмаған нәрсені дінге араластырса, ол нәрсе қабыл болмайды» делінген. Демек дінде болмаған бір сенім, бір іс, бір сөз не жағдай дінге араластырылса және оған дін-ғибадат деп сенілсе, Ислам діні білдірген нәрселерге сырттан бір нәрсе қосылып немесе алып тасталып, бұл амалдан сауап күтілетін болса, бұл жаңалықтар, өзгерістердің барлығы «бидғат» болады. Бұлар істелгенде Исламға мойынсұнылмаған, оған иман келтірілмеген болады. Діндегі, ғибадаттағы емес, дәстүрмен әдеттегі жаңалықтар, яғни жасаудан сауап күтілмейтін өзгерістер бидғат болмайды. Мысалы, ішіп-жеу, көлік құралдарында, ғимараттарда жасалған өзгерістерге, жаңалықтарға дініміз қарсы емес. Сол себепті үстелде, бөлек ыдыстармен, қасық, шанышқымен тағам жеу, автокөлікке, ұшаққа міну, әр түрлі ғимарат, үй және асхана жиһазын қолдану және бүкіл жаратылыстану ғылымдары, құралдары дінде бидғат деп саналмайды. Оларды жасауға және пайдалы орындарда қолдануға болады. Тіпті бұл фарзи кифайа (кемінде халықтан бірнеше- сінің айналысуы парыз) болып саналады. Мысалы: радиолар, электрондық машинкалар жасауға және оларды ғибадаттан тыс жерлерде қолдануға болады. Микрофонды дүниелік істерде қолдануға болады. Бірақ онымен азан, Құран кәрім, мәуліт оқу ғибадатты өзгерту, бидғат болады. Азанның ұзақтан естілуі үшін микрофон қолданбау керек, әр ықшам аудандарға мешіттер салып, ол жердегі азаншылар жеке-жеке азан оқуы тиіс.
Сахабалардан Әнәс бин Малик (радиаллаһу анһ) бір күні жылап отырады. Себебін сұрағандарға: «Расулулладан үйренген ғибадаттарымның ішінде өзгертілмеген тек намаз ғана қалып еді. Енді оның да өзгертіліп жатқанын көріп жылап отырмын» дейді. Яғни «қазіргі адамдардың көпшілігі намаздың шарттарын, уәжіптерін, сүннет, мустаһабтарын орындамайды, мәкрух, муфсид, бидғаттарынан сақтанбайды. Сол үшін жылаймын» деген. Олар – пайғамбарлардың, әулиелердің, салих (турашыл) муминдердің ұлылығын түсінбегендер. Олардың жолын тастап, өз көзқарастары бойынша ғибадатты өзгертуде. Әнәс бин Маликтің “радиаллаһу анһ» жылау себебі – намазға қосымшалар енгізіп, кейбір жерлерін қысқартып, өзгерткендерді көргендіктен еді. Осылайша сүннет, яғни Исламият өзгертірілуде. Сүннетті өзгерту – бидғат.
Бір хадис шәрифте: «Бір үмбет пайғамбары қайтыс болғаннан кейін дінде бидғат жасаса, соған ұқсайтын бір сүннетті жоғалтады» делінген. Яғни, күпірлікке себеп болмаған бидғат жасалса, сол сияқты бір сүннетті тәрк еткен болады.
Тағы бір хадис шәрифте: «Бидғатшы бидғатын тәрк етпейінше тәубе етуді Алла оған нәсіп етпейді» дейді. Яғни, кімде-кім бір бидғат шығарса немесе басқа біреудің шығарған бидғатын істеп жүрсе, бұл бидғатты дұрыс деп санап, одан сауап күткендіктен оған тәубе ете алмайды. Бұл бидғаттың кесірінен немесе күпірлікке себеп болатындығынан ешқандай күнәсіне тәубе ету нәсіп болмайды.
Бір хадис шәрифте: «Алла Тағала дінде бидғат болған нәрсені істеген адамды осы бидғатты Алла ризалығы үшін тәрк етпейінше оның ешқандай амалын (ғибадатын) қабыл етпейді» делінген. Яғни, ақидада (сенімде), амалда (ғибадатта), сөзде, ахлақта бидғат нәрсені істеуден қайтпаған адамның осы бағыттағы ғибадаттары дұрыс болса да қабыл болмайды. Ғибадаттары қабыл болуы үшін бұл бидғатты Алла Тағаладан қорқып, одан сауап күте отырып немесе ризалығын алу үшін тәрк етуі керек.
Бір хадис шәрифте: «Алла Тағала бидғатшының оразасын, қажылығын, умрасын, жиһадын (дін жолында еңбегін), күнәдан бас тартуын, әділдігін қабыл етпейді. Қамырдан қылдың оңайлықпен шыққаны сияқты ол Исламнан шығады» делінген. Яғни ғибадаты дұрыс болса да қабыл болмайды. Сауап жазылмайды. Өйткені, күпірлікке себеп болмайтын бидғатты ғибадат деп істеуде. Ал күпірлікке себеп болатын бидғат өкілінің ғибадаты онсыз да сахих (дұрыс) болмайды, парыз, нәпіл ғибадаттарының еш бірі қабылданбайды. Бидғат нәпсіге, шайтанға еріп жасалатындықтан оны жасаған адам Алла Тағаланың әмірлеріне және Исламға бағынудан шығады. Иман жүрекпен болады. Ислам жүрек және тілмен болады. Иман жүрекке тән. Ал Ислам жүрек, тіл және дененің барлығын қамтиды. Жүректегі иман мен жүректегі Ислам бірдей нәрсе. Бидғатшыны тастап шығатын Ислам – тіл мен ағзалардағы Ислам. Бидғат жолына түскен адам нәпсі мен шайтанның жолына түскен, оларға мойынсұнған адам болады. Дінге ешқандай өзгерту енгізбей, оны қалай болса солай қабылдағанымен бұйрықтарды орындауда жалқаулық етіп күнә істеген адам тек фасық, яғни күнәһар болады, ол «бидғатшы» немесе «бидғат өкілі» деп аталмайды. Ал дінге жаңаша бір әрекеттер қосқан немесе кейбір ғибадаттарды өз ақылымен қысқартқан, діннен алып тастаған адамдар әрі фасық, әрі бидғатшы болады. Ондай бидғат жолының өкілі бұл бидғатын ғибадат деп санайды, одан сауап күтеді. Сондықтан осы бидғатшылығы хадисте айтылғандай дұрыс орындалған ғибадаттарының қабыл болуына да кедергі болады. Бидғатшы болмағандардың ғибадаттан тыс жасаған күнәлары басқа ғибадаттарының қабыл болуына кедергі болмайды.
Тағы бір хадис шәрифте: «Менен кейін үмбетімнің ішінде бөлінушіліктер орын алады. Ол кездегілер менің сүннетіме және рашид халифалардың сүннетіне бағынсын! Дінде пайда болған (бидғат) нәрселерден алыс тұрсын! Дінде жасалған әрбір (жаңалық) өзгеріс бидғат болады. Бидғаттың барлығы адасушылық. Жолдан адасқандардың барар жері – тозақтың оты» делінген. Бұл хадис Ислам үмбетінің ішіне іріткі түсетінін, топтарға бөлінетін хабарлайды. Олардың ішінде расулулланың және оның төрт халифасының жолында болған жамағатқа еріңдер дейді. Сүннет – расулуллаһтың сөздері, барлық ғибадаттары, істері, сенімі, мінез-құлқы және бір нәрсені көргенде оған тыйым салмауы.
Хадис шәрифте: «Үмбетімнің арасында бүлік тараған кезде менің сүннетімді ұстанған адамға жүз шәйіттің сауабы жазылады!» дейді. «Яғни адамдар нәпсіге, бидғаттарға және өз ақылына еріп, Исламның шегінен шыққан кезде менің сүннетімді ұстанған адамға қиямет күні жүз шәйіттің сауабы жазылады. Өйткені, бүлік шығып, дінде шындықпен өтірік араласып кеткен кезде Исламға бағыну – кәпірлермен соғысу сияқты ауыр іс» деп көрсетеді.
Тағы бір хадис шәрифте: «Ислам ғариб (еш кімі жоқ, көмекшісіз) болып басталды. Соңында тағы ғариб болып қалады. Сол ғариб адамдарға сүйіншілер болсын! Олар адамдар бұзған сүннетімді түзейді» делінген. Яғни «Исламның алғашқы жылдарында көпшілік халықтар мұсылмандықты білмегендері үшін оны мазақ етті. Ақыр заманда да дінді білетіндер азаяды. Олар менен кейін өзгертілген сүннетімді бидғаттардан тазартады. Бұл мақсатта әмри маруф және нахйи анил-мункар жасайды. Сүннетті, яғни Исламды ұстануда басқаларға үлгі болады. Ислам білімдерін дұрыс жазып, кітаптарын таратумен айналысады. Оларды тыңдайтындар аз, қарсы шығатындар көп болады. Ол замандарда көпшіліктің көңілінен шыққан дін адамы – дұрыстың арасына бұрысты да араластырып уағыздайтын, жұрттардың нәпсісіне ұнайтын нәрселерді бұйыратын адам болады. Өйткені тек дұрыстықты және тұралықты айтқанның дұшпаны көп болады».
Бір хадис шәрифте: «Исраил ұлдары 72 топқа бөлінді. Менің үмбетім де 73 топқа бөлінеді. Олардың 72-сі отқа жанады, тек біреуі ғана құтылады. Олар – менің және сахабаларымның жолын ұстанғандар» делінген. Яғни Исраилұлдары дінде 72 топқа бөлінді. Мұсылмандар да дінде 73 топқа бөлінеді. Олардың ешқайсысы кәпір болмаса да тозақта ұзақ уақыт болады. Тек расулулланың және оның сахабаларының сенімінде болған және солар сияқты ғибадат жасайтын топ қана тозаққа кірмейді. Сенім, иман мәселесінде ижтиһад етерде Расулуллаһ пен оның сахабаларының сенімінен бөлінген дін ғалымдары иман келтіру міндетті болған және бірауыздан бекітілген ақидадан (сенімнен) бөлінсе, кәпір болады. Олар «мүлхид» деп аталады. Иман келтіру міндетті емес және бірауыздан (иттифақ) бекітілмеген сенімнен бөлінсе кәпір болмайды, сенімде (ақидада) бидғатшы болады. Олар “әһли қыбла” деп те аталады. Амал және ғибадат мәселесінде ижтиһад жасаған кезде міндетті және бірауыздан білдірілген ғибадаттарға сенбеген адам да кәпір, яғни мүлхид болады. Бірақ міндетті және бірауыздан білдірілмеген ғибадаттардан бас тартқандар, тек мужтаһид ғалым болса ғана, сауап алады. Өйткені мужтаһидтік дәрежесіне жеткен ғалымның кітаптан және сүннеттен түсінгенімен амал етуіне рұқсат етілген. «Дұрыс тапса екі, қателессе бір сауап алады» деген хабар осыларға қатысты. Мужтаһид болмаса, амалда бидғат өкілі «мазһабсыз» болады. Өйткені, мужтаһид емес адамның ижтиһад жасауына болмайды. Ол бір мужтаһидтің мазһабын ұстануға міндетті. Хадис шәрифте Пайғамбарымыз: «Ла илаһә иллаллаһ» деген адамды күнә істегені үшін кәпір демеңдер. Оны кәпір деген адамның өзі кәпір болады» деген. Ақидасы, сенімі әһли сүннет, яғни дұрыс болғандықтан Жаһаннамға кірмейтін адам істеген күнәлары себебімен тозаққа кіруі мүмкін. Егер салих кісі болса, яғни күнәларына тәубе келтірген болса немесе кешірілсе, шапағатқа қауышса, тозаққа мүлдем кірмейді. Білуі міндетті болған, яғни мұсылмандардың оқымағандары да білетін ғалымдардың бірауызбен білдірген ақида (сенім) немесе ғибадаттан бірін қабылдамаған адам кәпір және мүртәд болатындықтан «Ла илаһә иллаллаһ» десе және барлық ғибадаттарды орындаса, барлық күнәлардан сақтанса да ол адам тауһид иесі және әһли құбыла немесе бидғатшы мұсылмандардың ешбіріне жатпайды.
Күпірлік
Расулулланың айтқан сөздерінің біріне болса да сенбеу немесе дұрыс екендігіне күмән келтіру «күпірлік» деп аталады. Осындай сенбеген адам «кәпір» деп аталады.
Жамандықтардың ең жаманы – Алла Тағалаға сенбеу, атеист болу. Дінімізде иман келтіру керек нәрселерге сенбеу күпірлік болып табылады. Мұхаммед (алейһиссалам) пайғамбарға сенбеу күпірлік болып саналады. Мұхаммед пайғамбардың Алла Тағаладан әкелген нәрселерінің бәріне жүрекпен сеніп, тілмен бекіту, айту “иман” деп аталады. Айтуға кедергі болатын нәрсе болса, айтпауы кешіріледі. Иманға қол жеткізу үшін Ислам діні күпірлік деп санайтын нәрселерден де сақтану қажет. Ислам үкімдерінің біріне мән бермеу, Құран кәрімді, періштелерді, пайғамбарлардың бірін мазақ ету – күпірлік. Қарсы келу, яғни естігеннен кейін сенбеу, растамау және күмән келтіру де имансыздық болады.
Күпірліктің үш түрі бар
1. Иманды, Исламды естімегендігі, ойламағандығы үшін кәпір болғандардың күпірлігі «куфри жәһли» деп аталады. Яғни білместік күпірлігі. Жәһлдің, яғни білмеудің екі түрі бар. Біріншісі, қарапайым. Мұндай адам надан, сауатсыз екенін біледі. Оларда қате сенім болмайды. Жануар сияқты. Өйткені, адамды жануардан айыратын нәрсе ғылым мен таным. Жәһлдің екіншісі мураккаб (күрделі) білместігі. Ол – қате, бұзылған сенім. Грек философтарының және мұсылмандардың 72 тобының сенімдері осындай. Бұл бірінші сауатсыздықтан да жаман әрі дауасы жоқ ауруға ұқсайды.
2. Күфри инади: біле тұра, өз дегенінен қайтпай кәпір болу дегенді білдіреді. Тәкаппарлық, атаққұмарлық немесе айыпталудан қорқу салдарынан туындайтын бұл күпіршілікке мысал ретінде Перғауын мен жолдастарының, Византия патшасы Гераклдың күпірлігін айтуға болады.
3. Күпірліктің үшінші түрі – куфри хукми. Исламның имансыздықтың белгісі деген сөздерін айтқан немесе істерін істеген адам жүрегімен растап, сенетіндігін айтса да кәпір болады. Исламның құрметтемеген жаман нәрсесін құрметтеу, құрметтеген жақсы нәрсесін құрметтемеу күпірлік болады.
Ер немесе әйел мұсылман Ислам ғалымдары бірауыздан күпірлікке себеп болады деп көрсеткен сөздері мен істерін біле тұра, мәжбүрленбей өз қалауымен шынайы түрде немесе күлдіру үшін айтса немесе істесе мағынасын түсінбесе де иманы кетеді, «мүртәд» болады. Бұл «куфри инади» деп аталады. Куфри инадимен кәпір болған адамның бұрынғы ғибадаттарының сауабы өшіріледі. Тәубе етсе де қайтарылмайды. Бай болса, қайтадан қажылыққа баруы тиіс. Мүртәд кезде оқыған намаздарын, тұтқан оразасын және берген зекетін қаза қылмайды. Мүртәд болмастан бұрын жасамағандарын қаза етеді.
Тәубе ету үшін тек шаһадат кәлимасын айту жеткіліксіз. Күпірлікке себеп болған нәрсеге (ісіне, сөзіне) де тәубе ету керек. Исламның қай есігінен шыққан болса, тағы да сол есігінен кіру қажет. Егер күпірлікке себеп болатынын білмей айтса немесе істесе немесе күпірлікке себеп болатындығы ғалымдар арасында бірауыздан келісілмеген сөзді өз еркімен ешбір қорқытылмай айтса, оның иманымен некесінің бұзылатыны күмәнді болады. Осындай ықтималдан ұзақ болу үшін иманы мен некесін жаңалағаны дұрыс. Жоғарыдағыдай сөзді білмей айту «куфри жәһлиге» жатады. Білмеуі сылтау емес, үлкен күнә болады. Өйткені, әрбір мұсылманның білуі керек болған нәрселерді үйренуі парыз. Күпірлікке себеп болатын сөзді қателесіп немесе тәуилімен айтқан адамның иманы мен некесі бұзылмайды. Бірақ сонда да тәубе етіп, иманын жаңартқаны дұрыс. Некесін жаңартуы шарт емес.
Кез келген кәпір тәуһид сөзін айту арқылы мұсылман болатыны секілді бір мұсылман да бір сөз айтумен кәпір болады.
Мұсылман адамның бір сөзінің немесе ісінің жүз мағынасы болса, яғни оның іс-әрекеті немесе сөзінен жүз нәрсе түсінуге болса, олардың бірі ол адамның иманды екендігіне, қалғандары кәпірлігіне ишарат етсе, ол адамды мұсылман деу керек. Яғни күпірлікті көрсететін 99 мағынаға қаралмайды. Иманды көрсететін бір мағынаға қаралады. Бұл сөзді қате түсінбеу керек. Ол үшін екі мәселеге мұқият көңіл аудару керек. Біріншісі, сөз бен істің иесі мұсылман болуы тиіс. Мысалы бір француз Құран кәрімді мақтаса немесе бір ағылшын «Алла бір» десе, бұл оларды мұсылман деп санауға себеп бола алмайды. Екіншісі, бір сөздің немесе бір істің жүз мағынасы делінді. Жүз сөздің немесе жүз істің бірі иманды көрсетіп, тоқсан тоғызы күпірлікті көрсетсе, ол адамға мұсылман деп айтылады делінген жоқ. Осыған назар аудару керек.
Әрбір мұсылманның әрбір сөзінде, әрбір ісінде Алла Тағаланың бұйрықтары мен тыйымдарын, яғни фарздарымен харамдарын көз алдында ұстауы керек. Бір парыздың орындалуына, бір харамнан сақтануға мән бермеген адамның иманы кетіп, кәпір болады. Кәпір болып өлген адам қабірде азап шегеді. Ахиретте тозаққа барады. Тозақта мәңгі қалады. Кешірілуіне, тозақтан шығарылуына ешқандай мүмкіндік те болмайды. Кәпір болу өте оңай. Ойланбайтын адам үшін әр сөзде, әр істе кәпір болу ықтималдығы жоғары. Күпірліктен құтылу да өте оңай. Ешқандай күпірлікке түспеген немесе күпірліктің себебі белгісіз болса да, күніне бір рет «Ей Раббым. Біліп-білмей күпірлікке себеп болатын бір сөз айтқан болсам немесе бір іс істеген болсам, оған өкінемін. Мені кешіре гөр» деп тәубе етсе, Алла Тағалаға жалбарынса, әлбетте кешіріледі. Тозаққа барудан құтылады. Жаһаннамда мәңгі жанбау үшін міндетті түрде күнде тәубе ету керек. Осы тәубеден артық маңызды міндет жоқ. Құл ақысы араласқан күнәларға тәубе еткен кезде иелеріне ақыларын да өтеу керек, оқылмай қалған намаздарға тәубе еткенде қарыз парыздардың да қазасын өтеп, оқу керек.
Әрбір мұсылман азанда және кешке мына иман дұғасын оқуы керек:
«Аллаһуммә инни аъузу бикә мин ән ушрикә бикә шәй- ән уә әнә аләму астағфирукә ли мәә ләә аләму иннәкә әнтә алламул ғуйуб».
«Аллаһуммә инни уриду ән ужәддидәл иманә уәнникаһә тәждидән би қаули ләә илаһә иллаллаһ Мухаммедун расулуллаһ» деп, тәубе етіп, иманы мен некесін жаңартуы керек.
материал «Ислам діні» кітабынан алынды,
ummet.kz
